Als journalist en mediapersoonlijkheid stond Willem Oltmans (1925-2004) bekend als compromisloos: hij nam geen blad voor de mond en vocht met overgave vele ruzies uit. In de dagboeken die hij bijna zijn hele leven bijhield, schreef hij dat hij de ‘echte waarheid’ wilde vastleggen. Beeld en Geluid heeft een aantal privé-films uit zijn nalatenschap gekregen, die mogelijk een deel van de jeugd van Oltmans documenteren.
Zeventien blikken met nitraatfilms (negatief beeld) in een doos, waarop alleen staat aangeduid dat het oude films van Willem Oltmans zijn. Ze waren bij een tante van Oltmans op zolder beland en na haar dood in bezit gekomen van Oltmans’ neef Youri Poslawsky, een inmiddels gepensioneerde geofysicus. Bij het opruimen van zíjn zolder, kwam hij de filmblikken weer tegen. Hij droeg ze over aan Beeld en Geluid, dat de films zal restaureren, conserveren en digitaliseren. Wat er precies op staat, is nog niet bekend. Poslawsky weet alleen dat het zwartwit beelden zijn, zonder geluid. Ze zijn waarschijnlijk gemaakt door de vader van Oltmans, vermoedelijk allemaal vóór de Tweede Wereldoorlog.
Zolang Beeld en Geluid nog aan de films werkt, kunnen we alleen speculeren over de inhoud. Poslawsky vermoedt dat het privébeelden zijn: vakanties en andere hoogtepunten in het leven van de familie Oltmans. Dat was een uitgebreide, kleurrijke, kosmopolitische en zeer welgestelde familie, met vertakkingen van het voormalige Nederlands-Indië tot Rusland. Op foto’s in albums uit de collectie van Youri Poslawsky, die zich na zijn pensionering in de genealogie heeft verdiept, komt de onderlinge verbondenheid in de ruimere familiekring duidelijk naar voren. Willem Oltmans zelf, die binnen de familie gold als het zwarte schaap, heeft zich ook diepgaand beziggehouden met zijn familiegeschiedenis, zodat we een goed idee kunnen vormen over wie er mogelijk op de films te zien zijn.
Villa’s en muziek
De neven Oltmans en Poslawsky delen een grootmoeder: Lucie Eleonora (‘Noor’) Oltmans. Uit haar eerste huwelijk, met de zeer vermogende kininefabrikant Hendrik (‘Hap’) van der Woude, had zij twee dochters, Alexandrine (‘Nien’) en Henriëtte (‘Jetty’). Nien trouwde met haar neef Ton Oltmans en kreeg drie zoons: Henk (‘Hennie’), Willem (‘Wim’) en Theo. Grootmoeder Noor hertrouwde na haar scheiding met een Rus: de mijnbouwkundige Ilya graaf Poslavsky, de latere grootvader van Willems neef Youri. Ondanks de scheiding van Noor en Hendrik bleven de verhoudingen tussen de families zeer hartelijk. Op de films zullen dan ook waarschijnlijk familieleden uit de hele kring te zien zijn.
Waar spelen de films zich af? Daar weet Youri Poslawsky gedeeltelijk het antwoord op, doordat hij fra menten heeft bekeken bij Beeld en Geluid. Te zien waren in elk geval het leeuwenverblijf van Artis (Oltmans’ voorvader Abraham Oltmans was ‘een steunpilaar’ van Artis, aldus Oltmans in Familie Album) en een zwembad in een tuin. Vermoedelijk zijn de films vooral dichtbij huis opgenomen. De familie bewoonde verscheidene villa’s in onder meer Maarssen (de buitenplaats ‘Op Buuren’ aan de Vecht, waar nu een gelijknamige woonwijk is verrezen) en Bosch en Duin en bezat een groot landhuis in de Ardennen (villa ‘Les Marronniers’). Het gezin-Oltmans woonde zelf in villa ‘De Horst’ in Bosch en Duin, die vrijwel zeker het decor van een aantal films zal zijn.
Het ontbreken van geluidsopnamen bij filmbeelden is altijd een gemis, maar in dit geval extra jammer: de hele familie was bijzonder muzikaal. Vele leden van zowel de familie Oltmans als het geslacht Poslawsky waren begaafde strijkers. Oltmans’ moeder bijvoorbeeld was een getalenteerde altvioliste en haar zus, Oltmans’ tante Jetty, was een celliste op professioneel niveau. Zij gaf ook een groot aantal van de kinderen in de familie les, onder wie haar neef Willem.
Conflicten
Beroepsmusicus werd hij niet, hij was toch virtuozer met de pen. Overigens schreef Oltmans niet alleen, hij maakte in de tweede helft van de jaren ’90 ook een reeks televisieprogramma’s voor Kleurnet, een kanaal van de Amsterdamse media-ondernemer Luc Sala. Verder was hij vaak als gast op tv te zien, geruchtmakend was zijn optreden in 1985 in Hier is…Adriaan van Dis, waarin hij het met de gastheer aan de stok kreeg. De films bestrijken niet Oltmans’ werkzame jaren. Ze kunnen wel meer licht werpen op de jaren waarin hij werd gevormd tot de onafhankelijk denkende, maar ook zeer geëngageerde journalist die hij werd. Een man met vele innerlijke tegenstellingen en conflicten met de buitenwereld. Die wereld wilde hij breed verkennen, beschrijven, duiden en beïnvloeden, met spraakmakende interviews met onder andere de Indonesische leider Soekarno en interventies zoals zijn memorandum aan de Amerikaanse president Kennedy over Nederlands Nieuw-Guinea. Het leverde hem zijn belangrijkste externe ruzie op: zijn conflict met de Nederlandse staat over de tegenwerking die hij stelselmatig had ondervonden. Na jaren procederen won Oltmans, enkele jaren voor zijn overlijden. Daarover staat ongetwijfeld niets op zijn nagelaten filmbeelden, mogelijk belichten ze wel de wording van zijn geest.
