Toen Guglielmo Marconi in 1896 de draadloze telegrafie uitvond, kon hij niet vermoeden dat zijn apparatuur de basis zou vormen van een nieuw massamedium: de radio. Pas twintig jaar later, in 1919, begon de Nederlandse fabrikant Idzerda de eerste (commerciële!) radio-omroep ter wereld in de hoop meer toestellen te verkopen. Jan Westerhof schreef een boek over de eerste honderd jaar van de radio.
Westerhof is een insider, hij was onder meer verslaggever bij Omroep Gelderland, zendermanager van Radio 1 en van 2007 tot 2017 directeur Radio bij de NPO. Maar zijn relatie met de radio begon veel eerder, toen hij als kind luisterde naar Kleutertje luister, van Herman Broek huizen en Lily Petersen. Het verklaart mogelijk zijn liefde voor het medium, waarvoor hij in We waren erbij een monumentje heeft opgericht.
Een periode van honderd jaar kun je niet volledig beschrijven in één boek, of het moet een encyclopedie worden. Westerhof heeft dan ook keuzes gemaakt. Daarop zal ongetwijfeld het een en ander af te dingen zijn, maar hij is er in elk geval in geslaagd een boeiende beschrijving te geven van de belangrijkste technische ontwikkelingen, omroeppolitiek, toonaangevende programma’s en hun makers en het publiek. Een veelzijdig, gelaagd beeld van zowel de publieke als de commerciële zenders.
De kracht van radio
De liefde van Westerhof voor het medium betreft in belangrijke mate het genre van nieuwsradio; gezien zijn loopbaan geen wonder. In zijn Proloog schetst hij hoe hij in 1989 live verslag doet van een gijzeling, waarbij een dode valt (de gegijzelde luchtmachtkolonel Van der Kieft, die per ongeluk wordt doodgeschoten door een scherpschutter van de Bijzondere Bijstandseenheid). Hij noemt het een sleutelmoment als het gaat om zijn radiowerk. “Alles komt hier samen: op de plek waar het gebeurt, ik vertel wat ik zie en hoor, de luisteraar krijgt direct verslag van een dramatische gebeurtenis, de schoten, het geroep. De harde realiteit, live en zonder script. Met eenvoudige middelen. Dat is de kracht van radio.”
Maar radio is meer dan alleen nieuws, “de harde realiteit, live en zonder script”. Het is ook emotie, muziek, drama, discussie. Voor mijzelf is radio ook bij uitstek het medium dat een beroep doet op onze fantasie, beelden en gevoelens oproept met alleen geluid als middel.
Westerhof besteedt er in zijn boek ruim aandacht aan, met mooie passages over onder meer het hoorspel en de “lichte muziek” op de zeezenders en Hilversum 3. Hij belicht ook de rol van de radio als plek voor maatschappelijk engagement en experimenten. En de strijd om de luisteraar, waarin niet alleen de kwaliteit van de programma’s een rol speelt, maar ook budgetten en scherpe analyses van het mediagedrag van het publiek. Waar het met het honderdjarige medium heengaat, weet natuurlijk niemand zeker. Westerhof wijst er aan het slot van zijn boek op, dat de essentie van radio in de afgelopen eeuw niet is veranderd: “radio is contact maken met je publiek”. Met dank aan het technische vernuft van mensen als Marconi en het maatschappelijke en commerciële inzicht van mensen als Idzerda.
Honderd jaar radio ook op NPO Radio 1
De presentatie van We waren erbij in het gebouw van Beeld en Geluid vormde ook de aftrap voor de viering van 100 jaar radio in november 2019. Frits Spits nam het boek in ontvangst en sprak een ode uit aan de radio waaraan hij verknocht is. Vincent Bijlo sprak een column uit waarin hij de verbeeldingskracht van de radio benoemde. Weg met visual radio riep hij, ban de camera uit de studio. Tot november 2019 maakt Bijlo een podcast met Ger Jochems, Hallo Hier Hilversum. Hierin bespreken ze legendarische programma’s en stemmen uit de rijke geschiedenis van de Nederlandse radio. De podcastserie is een initiatief van NPO Radio 1 in samenwerking met NTR en Beeld en Geluid.