telerecording Foto: Beeld & Geluid

Telerecording deel 1: Het prille begin, 1952-1956

Tegenwoordig is het volkomen vanzelfsprekend dat alle televisieprogramma’s bewaard worden. Na uitzending worden ze regelrecht doorgestuurd naar de archieven van Beeld & Geluid. Dat is decennialang niet zo geweest. Veel uitzendbanden werden gewist en hergebruikt, omdat ze te duur waren. In de eerste 10 jaar van het bestaan van de televisie bestond zelfs de videorecorder nog niet. Hoe werden programma’s toen opgenomen en bewaard? Een tweeluik over de vroegste vorm van het vastleggen van televisieprogramma’s: telerecording, waarvan de eerste precies 70 jaar geleden werd gemaakt.

In de vroege jaren 50, toen de televisie voorzichtig haar intrede deed, werden alle televisieprogramma’s live uitgezonden vanuit Studio Irene in Bussum. Daarna waren de beelden voorgoed verdwenen. De herinnering van de oplettende kijker moest het geziene dan levend houden. Hier kwam volgens Het Parool na een kleine vijf jaar – in augustus 1956 – verandering in. De NTS schafte apparatuur voor ‘telerecording’ aan: op die manier konden live televisieprogramma’s worden vastgelegd door middel van het filmen van het televisiescherm en het opnemen van het geluid op een aparte fi lm- en geluidsspoel. Maar dit betekent niet dat er helemaal geen televisiebeelden van vóór 1956 bewaard zijn gebleven. Integendeel: de vroegst bewaarde tv-uitzendingen dateren van 1952. Had Het Parool dan ongelijk? Nee. Het klopte volledig dat de NTS zelf pas in 1956 over telerecording-apparatuur beschikte. Daarvoor werden alle filmactiviteiten uitbesteed aan het Haarlemse bedrijf Multifilm.

De NTS en Multifilm

Multifilm was een logische partner voor de NTS. Ze was al sinds 1927 actief in de filmwereld en werkte onder meer samen met het filmjournaal Polygoon. De onderneming werd opgericht door Jan Cornelis Mol. Een pionier als het gaat om fotografie en film. Zijn zoon en naamgenoot was vanaf 1951 hoofd technische dienst van de NTS. Hierdoor kreeg Multifilm de kans om de buitenopnames te verzorgen die op televisie werden uitgezonden. Het bedrijf was bijvoorbeeld verantwoordelijk voor de actualiteiten en maakte in februari 1953 een in totaal twee uur durende en zeer gedetailleerde televisiereportage over de Watersnoodramp. Een voor die tijd ongekende prestatie. Op 15 juni 1953 werd door Multifilm voor het eerst een studioscène van 20 minuten op 16mm film opgenomen door het filmen van een televisiescherm. Het was een telerecording zonder dat het live uitgezonden werd. Men koos voor het toneelspel Bobbeltje van Toneelgroep Comedia, met in de hoofdrol Guus Hermus. Pas een dag later werd deze opname uitgezonden en konden de televisiekijkers het ‘nieuwe experiment bij de Nederlandse TV’ aanschouwen, aldus De Telegraaf.

Multifilm en telerecording

Ook maakte Multifilm dus de eerste echte telerecordings: schermopnames van live-uitzendingen. Het is niet bekend of dit in opdracht van de NTS gebeurde, of dat ze deze uit beweging maakte. In het papieren archief van Multifilm, dat nu wordt bewaard bij Beeld & Geluid, wordt alleen gerept over de al genoemde buitenreportages. Bij Beeld & Geluid zijn wel enkele filmrollen met opnames van het televisiescherm uit 1952 en 1953 bewaard gebleven. Uit krantenartikelen uit die tijd blijkt dat Multifilm deze gemaakt heeft.

De techniek werd toen echter nog ‘kinescoop’ of ‘kinescope’ genoemd. Dit was afgekeken van de Amerikanen, die het gebruikten om aan het buitenland verkochte programma’s op filmspoelen te kunnen verzenden. Zo waren de landen niet afhankelijk van het tijdsverschil bij live uitzendingen. Registraties werden in die tijd dus niet gemaakt met het doel om ze te archiveren.

Inhoud van de eerste telerecordings

Op 30 april 1952 werd de eerste Nederlandse telerecording gemaakt. Het betrof de registratie van het oer-Hollandse Koninginnedag-defilé voor koningin Juliana. Deze – volgens de beschrijving bij Beeld & Geluid “Proef Kinescoop Film” – duurde rond de twee minuten en is met optisch geluid gemaakt. Film en geluid stonden dus op dezelfde band. Deze proef is om onduidelijke reden nooit op televisie geweest.

Een volgende historische mijlpaal was enkele maanden later en wel op 16 september 1952, toen een rechtstreekse uitzending van de troonrede in Den Haag middels telerecording werd vastgelegd. Trouw meldde in aanloop naar deze parlementaire gebeurtenis dat “na lang experimenteren de N.V. Multifilm in Haarlem er thans, in samenwerking met Philips-N.S.F. en de N.T.S., in is geslaagd een installatie voor het opnemen van zgn. kinescope-films te vervaardigen.”

Tijdens deze oefening werd er geëxperimenteerd met camera-instellingen en de belichting. Geheel vlekkeloos verliep de uitzending niet, want af en toe kwamen er storingen in beeld. Dit probleem bleek onder meer te liggen bij de politie, die de boel verstoorde met kleine zenders om het verkeer te regelen. Daarnaast was het televisiesignaal in Haarlem, waarvandaan Multifilm nog steeds opereerde, gewoon te slecht. Na een korte periode werd besloten om de apparatuur naar Hilversum te verhuizen. Deze tweede telerecording werd, in tegenstelling tot de proef van 30 april, wel uitgezonden. Hiermee was het fenomeen ‘herhaling’ geboren. Een recensent van De Tijd viel de storingen ook op en was er niet over te spreken: “Wij kregen dan de herhaling van hetgeen ’s middags te zien is geweest, met storing en al. De beelden waren vaak zeer onduidelijk.”

Na deze periode zijn er in ieder geval nog twee telerecordings door Multifilm opgenomen. De eerste is een rechtstreekse uitzending van het 70-jarig jubileum van Artis in Amsterdam van de NCRV op 16 januari 1953. De andere is een gedeelte van een uitzending rondom 30 jaar AVRO. Deze staat bij Beeld & Geluid geregistreerd op 1 januari 1953, maar is vermoedelijk later dat jaar uitgezonden.

Vanaf 1956

Hierna houden de telerecordings van Multifilm in het archief van Beeld & Geluid op. Pas in augustus 1956 ging de NTS weer telerecordings maken en werd het serieus. Het aantal groeit vanaf dat moment met tientallen per jaar. Hoe dat verliep tot aan de komst van de Ampex-videorecorders in 1961 leest u in deel 2 (Aether nr. 145, oktober 2022).

 

—-

Hieronder volgt een lijst van de telerecordings die zijn gemaakt door Multifilm en bewaard zijn gebleven bij Beeld & Geluid. Het is niet meer te achterhalen of er voor 1956 meer zijn gemaakt: deze zijn in ieder geval niet bewaard gebleven en papieren archieven geven hier geen uitsluitsel over.

  • 30-04-1952 – Defilé koningin Juliana. Duur: 2 minuten. Zendgemachtigde: NTS.
  • 16-09-1952 – Opening der Staten-Generaal. Duur: 1 uur en 2 minuten. Zendgemachtigde: NTS.
  • 1953 – 30 jaar AVRO. Duur: 10 minuten. Zendgemachtigde: AVRO.
  • 16-01-1953 – 70 jaar Artis. Duur: 36 minuten. Zendgemachtigde: NCRV.

Aanvullend te raadplegen: een artikel uit Aether 47 (april 1998) van Thomas Leeflang. Hij verhaalt met name over de technische kant van telerecording.

gerelateerde artikelen