In het archief van het voormalige blad voor omroepmedewerkers Spreek’buis zitten zo’n 10.000 foto’s en tientallen tekeningen. Oud- Spreek’buis-medewerkster en fotograaf Josje Franken probeert orde in de chaos te scheppen en het beeldarchief te ontsluiten.
Toen de NPO in 2013 Spreek’buis ophief, rees de vraag wat er met de drie stalen ladekasten moest gebeuren, waarin het beeldarchief werd bewaard. De NPO zelf had er geen belangstelling voor, Beeld en Geluid evenmin. De duizenden foto’s en tekeningen die de redactie in de loop der jaren had verzameld, leken in het oud papier te verdwijnen. Josje Franken, die de laatste jaren van haar omroepcarrière voor Spreek’buis werkte en voor het blad ook foto’s maakte, wist uiteindelijk het archief te redden. Sindsdien waakt ze over beeldarchief, dat nu goed bewaard wordt in haar fotostudio in Bussum. Maar wat te doen met al dat materiaal?
Het archief dat ze onder zich kreeg, was een ongeordende massa foto’s en tekeningen. Het materiaal is bewaard in hangmappen, die in twaalf laden zijn geborgen. Maar een ‘sleutel’ ontbreekt, veel gegevens zijn onbekend. Soms staat achterop de naam van de fotograaf, een aanwijzing van wie of wat erop te zien is of een jaartal. Maar veelal mist die informatie. Ook is onbekend welke periode het archief precies beslaat. Vermoedelijk loopt het tot ongeveer 2003, daarna is overgestapt op digitale fotografi e. Ook daarvan bestaat een archief. De tekeningen in de mappen zijn vooral cartoons die ooit voor het blad zijn gemaakt, voor het merendeel vermoedelijk van de hand van kunstenaar Vincent in ’t Hout, die veel werk voor Spreek’buis maakte.
Uitzoeken
Hoe zoek je 10.000 foto’s uit? Hoe kom je aan ontbrekende informatie? Franken mag dan gepensioneerd zijn, ze heeft genoeg om handen met haar foto- en schilderwerk, dat ze zo nu en dan exposeert, en de ondersteuning van het bedrijf van haar man dat onder meer kantoorinrichting verzorgt. Dus zocht ze hulp van andere oud-omroepmensen. Een belangrijke steun en toeverlaat bij de research is Manny Rodenburg, die lange tijd betrokken was bij de OSO (Omroep Sport- en Ontspanningsvereniging), onder meer als bestuurslid. Zij heeft inmiddels al heel wat gezichten die op de foto’s staan geïdentificeerd. Mede door haar speurwerk zijn tot dusver de namen van meer dan 106 fotografen achterhaald. Maar er blijft nog veel uit te zoeken. In overleg hebben ze de foto’s die op de OSO betrekking hebben, weggedaan. De OSO-clubs hebben indertijd, toen de vereniging werd opgeheven, de kans gekregen alles uit te zoeken en mee te nemen. Wat resteerde, was kennelijk overbodig en is nu vernietigd.
Franken is ook enige structuur in de verzameling aan het aanbrengen. Ze deelt het materiaal in enkele categorieën in: gebouwen, afdelingen/redacties, (bekende) omroepmedewerkers en BN’ers. Beeld en Geluid bleek toch interesse te hebben voor de foto’s van omroepgebouwen, ook omdat er in de hangmappen nog bouwtekeningen bleken te zitten van gebouwen waarvan het instituut tot dusver alleen maquettes bezat. De bouwtekeningen vormen daarop een mooie aanvulling. Franken heeft daarom dat deel van de collectie aan Beeld en Geluid geschonken. Dat geldt niet voor de rest van het archief, dat is nog in haar beheer. Op haar website fotografiejosjefranken.nl heeft ze een lijst geplaatst met namen van oud-omroepmedewerkers die op de foto’s staan. De lijst is te vinden onder de knop ‘nieuws’, het archief is op afspraak in te zien.
Het bewaren, ordenen en ontsluiten van het materiaal is liefdewerk, Franken mag er ook geen geld mee verdienen door bijvoorbeeld foto’s te verkopen. Dat is in 2013 met de NPO overeengekomen. Ze heeft het archief gered uit historisch besef en hoopt dat het zo een deel van het omroepverleden op een unieke manier levend houdt.
