De oliecrisis van een half jaar eerder lag in de nazomer van 1974 vers in het geheugen. Ook de verloren WK-voetbalfinale, eerder die zomer tegen West-Duitsland, hield Nederland bezig. En dan naderde na bijna vijftien jaar ook nog eens het einde van zeezender Radio Veronica.

In 1971 waren fans op pad gegaan om handtekeningen te verzamelen voor behoud van het commerciële muziekstation. Veronica claimde dat binnen enkele weken een miljoen kaarten met de tekst Veronica blijft als u dat wilt waren binnengekomen. De zender kon de adhesiebetuigingen goed gebruiken, Veronica’s naam was beschadigd door betrokkenheid van de directie bij een brandstichting op het schip van het naburige Radio Noordzee.

Veronica kon in politiek Den Haag niet langer rekenen op het voordeel van de twijfel. Onder de bezielende leiding van discjockey en programmaleider Rob Out vocht het personeel voor voortbestaan van het radiostation aan de wal. De in verlegenheid gebrachte directie gaf Out en zijn mensen carte blanche. Luisteraars hoorden op de zender Wij houden stand – Veronica moet aan land, gezongen op het intro van Woodstock van Matthews’ Southern Comfort. Op 18 april 1973 demonstreerden in Den Haag tienduizenden fans voor Veronica, het baatte niet.

Ratjetoe van programma’s
Veronica is de geschiedenis ingegaan als een station dat een steen in de Nederlandse radiovijver gooide met een informele presentatiestijl, levendige vormgeving en vooral popmuziek. Maar in de eerste jaren was Veronica nog lang geen rock and roll. De programmering was een ratjetoe van brave muziekprogramma’s en gesponsorde kwartiertjes en halfuurtjes.

Dat moest anders, vond de jonge programmaleider Willem van Kooten, die vanaf 1961 bekend werd als dj Joost den Draaijer. Hij verrijkte het Nederlands met termen als gouwe ouwe en met stip, en vermaakte luisteraars met olijke teksten als de wet van de communicerende hits en zijn uitsmijter niet over de dubbele witte streep – voor vrij, achter vrij en dan brrrrrr.

Veronica leed in de eerste jaren een kwakkelend bestaan, laat Van Kooten per e-mail weten van uit Portugal waar hij woont. “In mijn gymnasiumjaren luisterde ik veel naar American Forces Network en de Engelse uitzendingen van Radio Luxemburg. Ik wist precies hoe commerciële hitradio moest klinken.”

Van Kooten werd in 1964 programmaleider en bestookte zijn directie met zijn ideeën. “Ik kreeg geen gehoor. Eigenlijk wel begrijpelijk, ik was een ventje van 21 – 22 jaar. Maar wel de enige in de wijde omtrek die wist hoe het moest.”

Vriend van luisteraars
Van Kooten maakte gebruik van de komst van Radio Caroline voor de Britse kust. “De zender was ook in Holland en Vlaanderen goed te ontvangen. Dat hielp mij zeer. Ik zorgde voor extra paniek om mijn zin te krijgen.” Om daar op z’n Joost den Draaijers aan toe te voegen: “In het belang van land en volk en aandeelhouders”.

Veronica transformeerde naar een popzender met als spil in de programmering een hitparade: de Top 40. Eén-negen-twee (de golflengte) was een goed idee als je iets anders wilde dan de Hilversumse radio. Geleidelijk kreeg Veronica een herkenbare (horizontale) programmering met dj’s die de luisteraars toespraken alsof je hun vriend was. Het werkte, je vóelde je vriend van Jan van Veen, Tineke (de Nooij), Eddy Becker en later Tom Collins, Klaas Vaak (Tom Mulder) en Lex Harding.

De Nederlandse overheid probeerde de zender op de knieën te krijgen met de komst in 1965 van een derde Hilversumse zender. Hilversum 3 moest met een programmering van lichte muziek luisteraars van Veronica afsnoepen. Maar de concurrent op zee werd nog populairder nu het met zijn tijd was meegegaan. Van Kooten: “Hilversum 3 was er in opdracht van politiek Den Haag gekomen, enkel en alleen om Veronica het leven zuur te maken. Maar het lukte de eerste jaren niet door onkunde gepaard aan desinteresse.”

Concurrentie op land en op zee
Tegen het einde van het decennium trok Hilversum 3 steeds meer luisteraars. Inmiddels was Joost den Draaijer hier wekelijks te horen, nadat hij bij Veronica met ruzie was vertrokken. Had Van Kooten Veronica smoel gegeven met de Top 40, bij Hilversum 3 introduceerde hij een door hem gepresenteerde Top 30, nota bene in zendtijd van de VPRO. Het station kreeg hiermee eindelijk kleur.

Van Kooten: “Ik begon eind mei 1969 met de Top 30, in 1970 had Hilversum 3 voor het eerst meer luisteraars dan Veronica”. In 1971 introduceerde Van Kooten nog een hitparade, Top 50 van Radio Noordzee. En dat niet alleen, samen met Jan van Veen, ook ex-programmaleider van Veronica, was hij als Joost den Draaijer nu ook dagelijks op déze zender te horen. Tegelijk bleef hij op vrijdag de Hilversum 3 Top 30 presenteren.

De groeiende concurrentie van Hilversum 3 en die van Noordzee kwam bij Veronica hard aan. Er werd minder geluisterd, reclame-inkomsten liepen terug. Het ongemak bij Veronica nam toe, het zou een slechte raadgever zijn. Noordzee was een jaar voor de komst van Van Kooten vanaf de Mebo 2 met zijn uitzendingen begonnen als het Engelstalige RNI. Binnen het jaar ging het wegens geldnood uit de lucht. Radio Veronica betaalde RNI maar wat graag een miljoen gulden voor het uit de ether gaan. Enkele maanden later wilden de Zwitserse RNI-eigenaren het geld terugbetalen. Veronica nam het niet in ontvangst, maar RNI lokte met een smoes de door Veronica op de Mebo geplaatste kapitein van het schip en ging weer uitzenden, nu ook met Nederlandse programma’s.

Mebo onschadelijk maken
Veronica meende dat de Zwitsers de Mebo ongeoorloofd weer in handen had gekregen, ondanks een andersluidende uitspraak van een kort gedingrechter. In Dit was Veronica beschrijft Auke Kok dat Veronica herhaaldelijk aanbiedingen had gekregen van lieden die het schip van Noordzee onschadelijk konden maken. Daar wilde Veronica eigenlijk niets van weten, zegt Kok. “Aan de andere kant, de sterke (radio)signalen van de concurrent konden niet alleen luisteraars en adverteerders weglokken, maar ook alle zorgvuldig opgebouwde krediet in politiek Den Haag in één klap wegvagen.”

Zaterdagavond 15 mei 1971 hoorden Noordzee luisteraars de Engelse dj Alan West om hulp roepen, op het achterschip was brand uitgebroken. Mayday mayday, klonk het in de ether. Weldra liepen in Scheveningen drie mannen tegen de lamp die het vuur hadden aangestoken. De betrokkenheid van Veronica viel al snel niet meer te ontkennen. De Scheveningse duikers zouden van Veronica een beloning krijgen als ze de Mebo in Nederlandse wateren wisten te krijgen. In het laatste onderhoud van onder andere directeur Bull Verweij met de duikers was het letterlijk over brandstichting gegaan, schrijft Kok. Verweij zei dat hij dat niet serieus had willen nemen, maar hij moest een jaar de cel in.

Politieke doodsklok
De brand had geen slachtoffers gemaakt, maar voor zowel Veronica als Noordzee luidde nu de politieke doodsklok. Net als Veronica vocht ook Noordzee, inmiddels zonder Van Kooten en Van Veen, maar met Tony Berk, Ferry Maat en Leo van der Goot, voor zijn voortbestaan. Radio Noordzee, hou ‘m in de lucht, het moet bijna tegen beter weten in zijn geweest.

Per 1 september 1974 werd in Nederland het internationale verdrag van kracht dat medewerking aan buitengaatse stations verbood. Veronica, dat inmiddels op 538 meter uitzond, hield er een dag eerder mee op. Rob Out in de laatste minuten: “Met het afscheid nemen van Veronica sterft ook een beetje de democratie in Nederland. En dat spijt me voor Nederland.” Het Wilhelmus volgde, om precies zes uur ging het kristal uit de zendapparatuur en was Radio Veronica verleden tijd. Twee uur later ging ook Radio Noordzee uit de lucht.

—

Voor dit verhaal is onder andere gebruik gemaakt van een door Juul Geleick samengestelde historisch overzicht op de website van Stichting Norderney. Daar is ook een stream te horen met onder andere programma’s die op Radio Veronica zijn uitgezonden.

Dankzij populariteit wist Veronica leven te rekken

Radiozenders op zee gingen door het leven als ‘piratenzenders’, maar uitzendingen van meer dan drie mijl uit de kust waren niet verboden. Wel liepen ze uit de pas met het (publieke) omroepbestel en Nederland en andere Europese landen waren nog niet toe aan commerciële omroep.

Toen Veronica in 1960 als eerste Nederlandse zeezender in de lucht kwam, was het al snel de vraag hoelang zou het duren voordat de overheid het de zender onmogelijk zou maken. In 1962 verbood de regering in Kopenhagen medewerking aan het met drie schepen voor de Deense kust liggende Radio Mercur. Het kon een kwestie van tijd zijn dat de Nederlandse overheid dit voorbeeld zou volgen.

Noodwet
In 1964 ging het maar net goed met Veronica. Eind dat jaar kwam een einde aan RTV Noordzee dat vanaf het kunstmatige REM-eiland zijn pijlen had gericht op Nederlandse kijkers en luisteraars. Een noodwet bepaalde dat zenders op kunstmatige constructies in zee illegaal waren, ook al stonden ze in internationale wateren. De noodwet had geen betrekking op schepen, tot instemming van de VVD die vond dat er ruimte moest zijn voor commerciële omroep.

Daar dachten ze in Hilversum anders over. De omroepen brachten dat in Den Haag onder de aandacht. De VARA wist de weg bij de PvdA, KRO en NCRV hadden zo hun contacten met de voorgangers van het CDA. De piratenstatus had Veronica een geuzennaam bezorgd, wie durfde de zender aan te pakken? Het station won ook nog eens sympathie met inzamelingsacties voor goede doelen en een donatie van 140.000 gulden voor de actie Open het dorp. Dat de zender op de sterfdag van prinses Wilhelmina (28 november 1962) uit de lucht ging, kon ook als een gebaar van goede wil worden beschouwd.

Verdrag van Straatsburg
In 1965 begon het er somber voor Veronica uit te zien toen een aantal Europese landen een verdrag sloot dat medewerking aan zeezenders strafbaar stelde, inclusief adverteren. Groot-Brittannië maakte in 1967 gebruik van dit Verdrag van Straatsburg. Zeezenders waren bij Britse luisteraars immens populair en rond het Britse eiland lagen er nogal wat. Caroline was in 1964 de eerste, later verschenen onder andere Radio Londen, Brittain Radio, Radio King en Radio City (dat vanaf een luchtverdedigingsfort in de monding van de Thames uitzond).

Incidenten
De stations op zee waren geduchte concurrenten voor de BBC, maar ook onderling was er rivaliteit, met als tragisch dieptepunt het lot van City-eigenaar Reginald Calvert. Calvert kwam bij de Caroline-organisatie verhaal halen in een conflict. Hij werd met een jachtgeweer neergeschoten. De schutter werd wegens zelfverdediging niet schuldig bevonden, maar voor de regering in Londen was de maat vol. En misschien was het ook een welkome aanleiding om de zeezenders aan te pakken.

Als de regering in Den Haag had gehoopt op een aanleiding zoals die rond de Britse zeezenders, moest dat met het vredelievende Veronica tegen beter weten in zijn gegaan. Maar die aanleiding kwam alsnog toen niet meer te ontkennen viel dat Veronica toch betrokken was geweest bij de brandstichting op de Mebo 2 van Noordzee. Slechts enkele weken daarna, juli 1971, stuurde de regering de ‘Veronicawetten’ naar de Tweede Kamer.

Epiloog van een zeezender (1960 – 1974)

Na het politieke doodvonnis van Radio Veronica in juni 1973 zou het station nog ruim een jaar uitzenden. “Maar de fut was er uit”, herinnert zich dj Bart van Leeuwen die bij Veronica kwam werken toen het einde al in zicht was. “Iedereen was meer met zijn eigen toekomst bezig dan met Veronica.”

Luisteraars kregen een andere indruk. Opnieuw werden ze gemobiliseerd, nu om lid te worden van de Veronica Omroep Organisatie. Nu een eigen zender er niet meer inzat vochten Rob Out en zijn mensen voor een plek van deze VOO in het publieke bestel. Hij had van de directie met vooruitziende blik toestemming gekregen een weekblad uit te geven, een beter vehikel op weg naar een omroepstatus was niet denkbaar. Maar wat moest je denken van die vrijgevochten radiomakers in het Hilversumse bestel? Was er toch niet een toekomst op zee, naar het voorbeeld van Radio Caroline dat was doorgegaan toen Groot-Brittannië medewerking aan zeezenders verbood?

Maar de landrotten in het studiogebouw in Hilversum, waar de programma’s enkele dagen voor uitzending werden opgenomen, waren helemaal niet van die avonturiers, zegt Van Leeuwen. “De meesten hadden een vrouw en kinderen, een huis en een hypotheek. Die wilden geen offers brengen.”

Ongeduld nam toe
Na het einde van Veronica en Noordzee bleven luisteraars niet helemaal verstoken van hits uit zee. Radio Mi Amigo, dat uitzond vanaf het Caroline-schip, ging door en verhuisde zijn opnamestudio’s naar Playa de Aro in Spanje. Het land van dictator Franco had zich niet bij het internationale zeezenderverdrag aangesloten.

Met de VOO wilde het niet meteen vlotten. Aanvragen voor een omroepstatus stuitten op een nee van PPR-minister Harry van Doorn (CRM). Bij dj Lex Harding, de technici Karel van der Woerd en Ad Bouman en Bart van Leeuwen begon het ongeduld toe te nemen. Ze reisden naar Playo de Aro om met Mi Amigo baas Sylvian Tack over een fusie te praten. Maar de voorwaarden van de Vlaming waren niet aanvaardbaar voor het kwartet uit Nederland. Bovendien, zegt Van Leeuwen, het botste met het streven naar een omroepstatus voor de VOO. Van Leeuwen voegde zich in navolging van Veronica-presentator Stan Haag uiteindelijk wel bij de dj’s van Mi Amigo in Spanje en maakte ook live-uitzendingen op het gelijknamige schip. “Ik was nog jong en had geen hypotheek.”

Enkele uren zendtijd
Een jaar na het einde van Radio Veronica kreeg de VOO een voet tussen de deur in Hilversum. Minister Van Doorn had toelating tot het bestel tot het laatst tegengehouden, maar na tussenkomst van de Raad van State kreeg de VOO enkele uren zendtijd per week op radio en tv. Het zou hier niet bij blijven, in 1992 werd de VOO de grootste omroep met ruim 1,2 miljoen leden onder wie een miljoen abonnees van Veronica Magazine.

Van Leeuwen noemt het een halve eeuw later de “ultieme wraak” dat de VOO tot de grootste omroep wist uit te groeien. Rob Out, nooit verlegen om grote woorden, had in de eerste tv-uitzending zijn omroep de bijl aan de wortel van het omroepbestel genoemd. Maar met Veronica ging het twintig jaar later zélf niet goed. De VOO was in 1995 weer uit het bestel gestapt en werd opnieuw commercieel. Het commerciële Veronica kwam bij lange na niet uit de schaduw van zijn vroegere successen: als publieke omroep en als de geliefde zeezender Radio Veronica.