“Grootste filmfabriek van Nederland” kopte De Telegraaf op 7 mei 1931. Het artikel ging over de samenwerking van filmfabriek Profilti en Orion. De twee Haagse filmbedrijven maakten opdrachtfilms en waren met twee bioscoopjournaals een geduchte concurrent van het Haarlemse Polygoon. Tegenwoordig is Polygoon nog steeds een begrip, maar de geschiedenis van Profilti is nauwelijks beschreven. Daar is nu verandering in gekomen.
Op 2 juni overhandigde filmjournalist Barend de Voogd zijn boek over de opkomst van Profilti in Filmhuis Den Haag aan Beeld & Geluid-directeur Eppo van Nispen tot Sevenaer. Die was als Hagenaar verheugd met een boek dat duidelijk maakt dat Den Haag een belangrijke filmstad was. De straten van zijn jeugd bleken de plek waar films gemaakt werden. Het verheugde hem natuurlijk ook dat dit boek de bronnen uit de archieven als Beeld & Geluid en EYE gebruikt om de films levend te houden.
Bedrijfs- en familiegeschiedenis
De Filmfabriek is een bedrijfsgeschiedenis én een persoonlijk boek. Het boek beschrijft het ontstaan en de ontwikkeling van het bedrijf PROpaganda FILms en TItels, samengevoegd tot Profilti. Het is ook een familiegeschiedenis, omdat Abraham de Voogd de directeur was van Profi lti. Zijn kleinzoon Barend de Voogd had als kind al een fascinatie voor ‘opa-de-directeur- van-een-filmfabriek’ en het is wellicht niet toevallig dat hij tegenwoordig filmjournalist is. Het idee om een boek over Profilti te schrijven, ontstond pas in 2016, vertelt Barend tijdens de boekpresentatie. “Tijdens een familiereunie in Frankrijk ontdekte ik, in de collectie van mijn oom Nico en tante Daphné, de groepsfoto voor de filmfabriek. Toen ontstond het plan het allemaal eens uit te zoeken. De tijd daarvoor vond ik echter pas vanaf februari 2021: midden in de pandemie. Ik was toen onder andere hoofdredacteur van het filmblad Preview. Door corona viel al het gewone betaalde werk stil en had ik opeens tijd voor Profilti.”
Het is een spannende tijd voor film in het Nederland van de jaren twintig. Verschillende bedrijven, zoals Haghe Film van Willy Mullens en Polygoon van de gebroeders Ochse ontwikkelen zich van start up in een jonge mediaindustrie tot gevestigde bedrijven. Ze benaderen gemeenten en bedrijven voor opdrachten en ze maken zogenaamde actualiteiten voor bioscoopvertoning. Ondernemer Loet C. Barnstijn is met zijn Nederlandse Bioscoop Trust in alle onderdelen van de fi lmindustrie actief. De NBT exploiteert bioscopen in meerdere steden, investeert in de innovatie van filmgeluid én produceert in de Filmfabriek Profilti filmtitels, reclame en bedrijfsfilms. De jonge Abraham de Voogd komt als bedrijfsleider annex directeur in het bedrijf. De filmproductie groeit, maar met de beurskrach van 1929 begint ook een wereldwijde economische crisis.
Concurrentiestrijd
In 1931 gaat Profilti samenwerken met Orion. Samen maken ze een zwijgend bioscoopjournaal én een wekelijks journaal met geluid: Nederland in klank en beeld. De beschrijving van de concurrentiestrijd met Polygoon leest als een spannend boek. Beide bedrijven claimen in de vakbladen de eerste te zijn met een geluidsjournaal, en schilderen de concurrent af als slechte verliezer. De Voogd toont met zijn zorgvuldige onderzoek aan dat Profilti de eerste was die een volwaardig geluidsjournaal in de Nederlandse bioscopen bracht. Eenvoudig was dat onderzoek niet, vertelde de Voogd tijdens de boekpresentatie. “Vrijwel alles is verloren gegaan tijdens een geallieerd bombardement op 26 februari 1945, waarbij ook de Profilti-fabriek in het Haagse Bos geraakt werd. Gelukkig zijn de notulen van de eerste paar aandeelhoudersvergaderingen wel bewaard gebleven in het Polygoon-archief in Beeld & Geluid. De rest heb ik moeten reconstrueren. Inzicht in de productie (er waren ook geen productielijsten meer) kreeg ik door de rapporten van de Centrale Commissie voor de Filmkeuring na te pluizen. Inzicht in de ontwikkeling van het bedrijf ontleende ik, naast de eerdergenoemde notulen, uit de verschillende dossiers in het Handelsregister van de Kamer van Koophandel ’s-Gravenhage. In een enkel lokaal archief (Zeeuws archief, Nationaal Archief, Haags Gemeentearchief, Gelders Archief) vond ik ook wat fragmenten van zakelijke correspondentie.” In tegenwoordig gedigitaliseerde kranten en het vakblad Nieuw Weekblad voor de Cinematografie staan interviews, setverslagen en beschrijvingen. “Uit mijn eigen familie komen een paar documenten die nog niet gearchiveerd waren: foto’s en twee memoires, die van mijn grootmoeder en die van mijn oom Dick, die de geluidstechnicus was van Profilti. Hoewel niet altijd betrouwbaar, zorgden die wel voor veel ‘kleur’.”
Hoge productie
Abraham de Voogd is directeur van 1928 tot 1933. Dat is de periode waar het boek vooral over gaat. De oorzaken van het ontslag op staande voet van opa De Voogd en de ontwikkelingen van Profilti na 1933 worden ook beschreven. Het boek kleurt op een prachtige manier een missend deel in van de Nederlandse filmgeschiedenis en zorgt voor een herwaardering van Filmfabriek Profilti. Barend de Voogd was zelf verbaasd over het grote aantal producties van de filmfabriek. “In het boek Polygoon spant de kroon (1995) van Jitze de Haan wordt een oud-werknemer van Profilti aan het woord gelaten die een beeld schetst van een fabriekje dat vooral tussentitels maakte, 16mm film afdrukte voor Agfa en zich in de zomer bezighield met foto’s afdrukken voor hobbyisten. Dat deed Profilti inderdaad, maar Profilti deed zoveel méér. Tussen eind 1929 en maart 1933 tel ik 350 producties: reclamefilms, lange bedrijfsfilms, tekenfilms en twee bioscoopjournalen. Profilti telde op het hoogtepunt 40 personeelsleden en was bijna net zo groot als Polygoon in die tijd.” Gelukkig is er wel een aantal films en fragmenten van Profilti bewaard gebleven. De conservator van EYE verraste Barend bijvoorbeeld met een fragment van een testfilm mét geluid waarin zijn jonge grootvader in beeld komt. Deze en een aantal ander filmhoogtepunten van Profilti zijn met een QR-code achter in het boek te bekijken.
Barend de Voogd De filmfabriek – Profilti 1929-1933, Uitgeverij Walburg Pers , 24,99.
Barend de Voogd trekt met een (film)programma over Profilti langs filmtheaters in Nederland. Voor meer informatie: barenddevoogd.nl.
Foto bij artikel: De Filmfabriek, in het midden directeur Abraham de Voogd met zijn vrouw Jans. Collectie de Voogd
