Piet Tullenaar: Schatgraver in het audio-archief

Ik ben een omnivoor op muziekgebied. Maar ook op dat van gesproken woord. Ik zoek op titels. Onlangs kwam ik de titel ‘Dichters in de Vaart‘ tegen in de catalogus.Daar wist ik niks van, maar ik dacht: dat lijkt me een interessant programma. En dan ga ik zoeken en maak een eigen bestand. Inmiddels weet ik dat het NOS-radioprogramma ‘Dichters in de Vaart‘ heeft gelopen van 1969 tot ergens in de jaren tachtig. Als er tweehonderd afleveringen van bewaard zijn gebleven, is dat veel, terwijl er misschien wel duizend afleveringen zijn geweest. Maar ik heb toch al interessante ontdekkingen gedaan.Bijvoorbeeld het eerste radio-optreden van Willem Wilmink, die zijn gedicht ‘Hun eerste woning‘ voorleest. Juist nu ik bezig ben een luisterboek van Wilmink samen te stellen.“

Piet Tullenaar (Amsterdam, 1947) vertelt. Gepensioneerd en gepassioneerd, beweert hij van zichzelf. Hij noemt zich geluidresearcher die zijn werkzame leven lang in de radio-archieven heeft gewerkt en er niet mee kan ophouden. “Ik heb een paar jaar muziekwetenschappen en nog een jaartje theologie gestudeerd. Ik was vroeger heel actief in de volkstaaltheologie. Dirigeerde koren die liedjes van Huub Oosterhuis in allerlei kerken zongen.”

Thuis in Almere heeft hij een studiootje, waar hij banden kan afluisteren. “Maar ik moet je zeggen dat er tussen toen ik met dit werk begon in 2006 en nu er ontzettend veel programma‘s zijn gedi­gitaliseerd. Die kun je nu gewoon op de computer bij Beeld en Geluid vinden en afluisteren.“

Wie weet wat er op de banden staat die zijn bewaard?

“Niemand“, zegt Piet Tullenaar stellig. “Er zijn wel catalogi. Niet alleen van Beeld en Geluid trouwens, ook van het Theaterinstituut, en die kun je online ook vinden. Er is een MCO–catalogus. Er is nog wel meer, maar dat hou ik voor mezelf. Daar zit ik dus allemaal in te grasduinen. En heel veel te luisteren. Het is schatgraven, zeg ik wel eens, want ik vind zulke mooie dingen.” Tullenaar heeft een grote werkervaring wat het archief van de publieke omroep betreft. Hij weet dus ook dat er heel veel opnamen zijn gewist. “Dat gebeurde in opdracht van de omroepen. Die moesten veel weggooien. Dat was wel voorstelbaar, want opnamebanden waren duur. De omroepen kregen vroeger een jaar bedenktijd en dan werd er gevraagd welke programma’s er bewaard moesten worden en welke gewist. Be­waren kostte ook nog eens geld voor opslag. Maar het is soms rampzalig geweest wat er gewist is. Ik heb bijvoor­beeld geïnventariseerd wat er van de documentaires die de legendarische Bob Uschi en Gabri de Wagt hebben gemaakt, bewaard is. Dat is een ramp. Maar het is wel begrijpelijk dat er veel gewist moest worden. Dan heb ik het nog niet over de platen die nog tot 1970 werden gesneden.”

Wat bewaard is, is dat duidelijk gerubri­ceerd?

“Gelukkig niet, want dan had ik niets te doen“, reageert Tullenaar. “Draaiboeken zijn er niet meer. Vaak heb je alleen een titel en een datum. Hier bijvoorbeeld het programma Swingtime van de AVRO met live–concerten. Een geweldig programma met The Skymasters. Recht­streekse radio–uitzendingen uit Vollebregts Jazzcafé in Laren tot 1985. Er zijn honderdelf programma‘s van bewaard, maar wil je weten wat er op staat, dan moet jeze helemaal afluisteren. Ik heb wel honderd stukken gevon­den door Toets Thielemans. Van de Amerikaanse jazz-zangeres en pianiste Blossom Dearie heb ik liedjes gevonden, waar ze begeleid wordt door het Metropole Orkest en Hoog Sammy, kijk omhoog Sammy zingt. In het Engels, hoor: ‘Sammy look a high’. Een in het Engels vertaald liedje van Pieter Goemans. En nog veel meer unieke dingetjes. Zou zo een cd van kunnen worden uitgebracht.“

Dat zou je graag willen?

“De laatste jaren dat ik in vaste dienst was van Beeld en Geluid, deed ik, naast ander werk al dit researchwerk. Toen is er in samenwerking met anderen een aantal mooie cd‘s uitgebracht. Maar Beeld en Geluid was een beetje een organisatie in ontwikkeling en op een dag zei mijn toenmalige manager dat ik moest afvloeien. Ik wilde helemaal niet weg. Ik wilde nog een heleboel andere dingen doen. Maar dat kon niet. Toen ben ik met directeur Edwin van Huis gaan praten en hij zei: ‘Piet, dan begin je toch voor jezelf.’ Zo ben ik een maand of zeven voor mijn zestigste begonnen als freelancer. Ik mag in het archief grasduinen en zoeken, en voorstellen indienen bij uitgevers. Als een uitgever de opnamen interessant vindt voor een uitgave, moet deze zelf de rechten ver­der regelen met Beeld een Geluid, de rechthebbende omroep en eventuele erven. Het geeft natuurlijk bevrediging als zo’n project ook wordt uitgebracht. Maar de platenindustrie is zo achteruit gekukeld. Die wil bijna geen cd’s meer uitbrengen.Dus kan ik rustig zeggen dat dit werk mijn passie is. Ik zoek trouwens naar bijzondere opnamen tot het jaar 2000, zeg maar tot het einde van het analoge tijdperk. Tot hoe lang? Dat weet ik niet. Maar als ik ophoud, stopt het schatgraven waarschijnlijk helemaal.

Wie heeft er nou tijd voor?”

‘Dichters in de Vaart‘ werd samenge­steld en geproduceerd door Ton Luiting die zijn eigen opnamen van het programma inmiddels aan Piet Tullenaar heeft afgestaan.

Piet Tullenaars omroeploopbaan

• Catalogiseerder bij Fonotheek NOS, 1974-1977
• Referent Historisch Archief Radio NOS en NOB, 1977-1992
• Archiefmanager NOB, 1992-1994
• Senior AV documentalist bij Stichting AVAC en NAA, 1994–2002
• Documentalist, researcher Nederlands Instituut voor Beeld & Geluid, 2002–2007
• Freelance geluidresearcher, juli 2006 – tot heden.

Audioprojecten van Piet Tullenaar
(Veel producties kwamen tot stand in samenwerking met geluidsrestaurateur Gerard Leeuw)

• Bob Uschi, radiodocumentairemaker (1911–1995), schets en overzicht van zijn leven en werk(Ned.Audiovisueel Archief 2002)
• Ongehoord (Coproducties TheaterInstituut Nederland en Beeld en Geluid)
• Annie M.G. Schmidt 2 cd’s (2003)
• SimonCarmiggelt (2004)
• 1940-1945 Amusement en Propaganda tijdens de Bezetting (2005)
• Het Oproer Kraait, 4 cd‘s (2006)
• Alleen op een eiland, 6 cd’s. Godfried Bomans en Jan Wolkers op Rottumerplaat (Rubinstein, 2006)
• Ritmebox Vinkenoog researchvoor een cd van Spinvis(Excelsior, 2008)
• Frans Halsema, 2 cd‘s: Springlevend, 23 niet eerder uitgebrachte opnamen.I n samenwerking met Marijn Halsema (Universal 2009)
• Ramses Shaffy, 2 cd‘s: Laat me, 22 niet eerder uitgebrachte opnamen (Universal 2009)
• Het Godfried Bomans Luisterboek, 6 cd’s (Rubinstein 2009)
• Ann Burton 3 cd‘s: Laughing at life (Louis van Dijk Sessions), On the sentimental side, 1980,en Remember 1966-1988 (NIBG en Japanse cd-maatschappij Muzak 2010–2011)
• Lang leve Annie M.G.Schmidt – De 100beste liedjes, 5 cd‘s (Universal 2011)
• Jan Wolkers op Texel, 1 cd. Radiodocumentaire VPRO (Rubinstein 2011)
• De humor van Godfried Bomans en Simon Carmiggelt, 2 cd‘s (Rubinstein 2012)
• Ons Nederlandje – Onbekende luisterliedjes van Jules de Corte, 2 cd‘s. In samenwerking met Thea de Corte (FONOS, 2012)
• Bomans aan Boord (op een cruise door de Middellandse Zee, verhalen die bewaard zijn in het Letterkundig Museum) (Rubinstein2013, besproken in ‘Aether‘ 109)
• Henk van Ulsen leest Louis Couperus (Rubinstein 2013)
• Youri Egorov, A life in music (researchvoor 10 cd-box) (EtCetera 2013)