Philip Meerloo, Chiroloog

De vorige aflevering van Aether had een bijdrage van historicus Alexandra Nagel over de gevluchte Russische musicus Ray Forest, de artiestennaam van Sasha Goldberg. Haar speurtocht naar hem hing samen met haar inventarisatie van het archief van de handlezer Philip L. Meerloo. Twee handafdrukken van Ray Forest hadden haar namelijk op Goldbergs spoor gezet. Toen bleek dat zijn kinderen in Amerika amper iets wisten over de vooroorlogse jaren van hun (stief)vader, heeft zij voor hen, met behulp van Meerloos archief, een deel van zijn Nederlandse jaren in beeld gebracht.

Philip L. Meerloo (Zandvoort, 1908 – Kamp Amersfoort, 1942) was de jongste zoon van de eerste violist van het Concertgebouworkest in Amsterdam. Hij begon eind 1936 zijn praktijk als chiroloog, oftewel, ‘wetenschappelijk handlezer’. In de maanden die daaraan voorafgingen, had hij tweemaal de hand gelezen van de cellist David (Dé) Blanes (1909–1945). Tijdens die eerste sessie had Meerloo een holling in de palm van Blanes’ hand vastgesteld. Zes weken later bleek dit handkenmerk duidelijk te zijn verminderd. Het kon niets anders betekenen dan dat zich in het leven van Blanes iets ten goede had gekeerd. Volgens handlezers, inclusief Meerloo, hebben alle handkenmerken een betekenis en liegen handen nooit. De kunst van een professioneel handlezer is om uit een veelheid van zulke kenmerken datgene te duiden wat het beste de eigenaar van een hand, of een paar handen, karakteriseert.

De hand van cellist Dé Blanes

Wellicht vertelde Blanes over zijn Meerloo-ervaring aan anderen en is het via hem dat Ray Forest naar de chiroloog is toegegaan. Ze verkeerden tenslotte in hetzelfde sociale milieu. De datum van de eerste afspraak die de jazzmusicus met Meerloo had, is verloren gegaan, ‘maar bij de bewaard gebleven handafdruk bij het twee consult’, die afdruk is bewaard, pende Forest: “De voorspellingen van Van Meerloo zijn uitgekomen! Meer en betere complimenten kan men niet maken.” Blijkbaar had Meerloo – hij noemde zich Ph. Leonard van Meerloo om verwarring met een naamgenoot te voorkomen – Forest die eerste keer iets verteld dat bewaarheid was geworden. Door middel van enthousiaste verhalen zal Forest vervolgens reclame hebben gemaakt voor de versbakken professionele handlezer. Misschien is bijvoorbeeld zijn partner Amsy Moïna ook wel op consult geweest, al is van haar geen handafdruk in Meerloos collectie aangetroffen. Dat er van haar geen afdruk is, zegt echter niet alles, want niet alles van Meerloos oorspronkelijke archief is bewaard gebleven.

Sociaal netwerk
Anderen uit de kring rond Ray Forest en Amsy Moïna die Meerloo hebben geconsulteerd en van wie wel handafdrukken zijn bewaard, zijn:

  • de violiste Masha Polak (1909–na 1978). Vanaf 1926 speelde Polak regelmatig voor de VARA-radio. Zij is tussen 1938 en 1939 drie keer naar Meerloo toegegaan.
  • de actrice Mien Duymaer van Twist (1891–1967). Zij bezocht Meerloo voor het eerst een week nadat Ray Forest voor de tweede keer was geweest. Net als Amsy Moïna had Duymaer van Twist een rol in de film Rubber (1936).
  • de joods-Russische pianist, violist, componist en chef d’orchestre Sula Lewitsch (1902–1965). Lewitsch speelde een tijdlang in het beroemde dansorkest Dajos Béla. Hij had op 27 juli 1937 een afspraak met Meerloo en schreef bij zijn handafdruk: “dem genialen Chirologen in tiefer Dankbarkeit”. Diezelfde dag is ook
  • de Amsterdamse ballroomdansleraar Jan Hendrik Oostervink (1894–1973) geweest. Oostervink had in het voorjaar van 1937 de pianist en jazzpionier Leo de la Fuente (1902–ca. 1944) voor zijn lessen ingehuurd. Op zijn beurt was De la Fuente betrokken geweest bij
  • de Weense zangeres Greta Keller (1903–1977). Hij was met haar op tournee geweest. Keller had in de zomer van 1935 een avond in Scheveningen opgetreden en werd toen begeleid door de band van Ray Forest. Zij raadpleegde Meerloo op 2 augustus 1937.
  • Twee maanden later ging ook de Amerikaanse jazzzangeres Adelaide Hall (1901–1993) naar Meerloo toe.
  • Tussendoor is Leo Broekveldt (1906–1992) geweest, die bekend is geworden als de danser, acteur en verteller Indra Kamadjojo. Net als Amsy kwam hij uit Nederlands-Indië. Hun beider families waren goed bevriend.

Phohi-uitzending
Hoe de onderlinge relaties liggen tussen alle mensen die naar Meerloo zijn toegegaan, valt niet meer te achterhalen. Feit is niettemin dat Meerloo zijn clientèle grotendeels verkreeg door mond-reclame. Meerloo heeft nooit voor zijn praktijk geadverteerd. Hooguit gaf hij via een kleine advertentie in de krant te kennen te zijn verhuisd naar een nieuw adres. Ook hebben er nooit journalisten over hem geschreven, ofschoon meerderen bij hem op consult zijn geweest. De enige uitzondering is een redacteur van het Algemeen Handelsblad.

Uit Meerloos archief blijkt dat er meermaals afdrukken zijn gemaakt van de handen van de journalist Rob Kiek (1915–1964), het enig kind van de bekende juwelier Kiek in de Kalverstraat en de actrice Betsy Kiek-Wolffers. De eerste keer werd dit gedaan op 2 februari 1937. Een half jaar later liet Kiek Meerloo weten nog niet te hebben gesproken met de hoofdredactie van de krant over Meerloos voorstel om een artikelenreeks te schrijven. Zo’n reeks is er nooit gekomen. Kiek heeft echter meegeholpen met de organisatie van een voordracht die Meerloo het jaar daarop in het Parkhotel over zijn werk heeft gehouden én hij heeft ervoor gezorgd dat Philips Omroep Holland Indië (Phohi) op zaterdag 18 juni 1938 een uitzending aan Meerloo heeft gewijd! De tekst van het ‘tweegesprek’ tussen de mannen zat bewaard te midden van allerlei correspondentiestukken.

 

Vragen
Of de Phohi-uitzending Meerloo nieuwe cliënten heeft gebracht? Wie zal het zeggen. Opmerkelijk is in elk geval dat de AVRO-technicus Marius van Overeem (1905–na 1970) op 1 augustus 1938 bij Meerloo was en radiocoryfee Frits Thors (1909–2014) later tweemaal is gegaan: op 14 oktober 1940 en 9 maart 1942. Daarnaast zijn er nog enkele ‘losse’ namen die met het Hilversumse milieu verband houden. Theun Bruins (1904–1983) bijvoorbeeld, hij legde zich een korte periode toe op het schrijven van hoorspelen voor kinderen. En de journaliste/schrijfster Phé Wijnbeek (1909–na 1984). Zij is na de oorlog omroepspecialiste bij het ANP geworden.

En dan is er een totaal ander soort vraag. Wat kan mensen hebben verleid om naar Meerloo toe te gaan? Hier valt wel een antwoord op te geven. Het was indertijd duidelijk dat de chiroloog uit Amsterdam niet zomaar een handlezer was. Menigeen die hem aan het werk had gezien was sterk onder de indruk van hetgeen hij over hem of haar wist te vertellen louter afgaand op een nauwkeurige inspectie van de handen. Zulke ervaringen hebben ongetwijfeld de nieuwsgierigheid gewekt: Wat zal hij míj vertellen wanneer ik hem mijn handen toon? Bovendien heeft iedereen op bepaalde momenten in het leven wel behoefte aan duiding en richting. Dit kan zijn wanneer het zoeken naar een levenspartner niet lukt, of wanneer er een kinderwens is maar een zwangerschap uitblijft. Of wanneer een dierbare ziek is, of net is overleden. Of wanneer men niet gelukkig is met een baan en anders wil maar niet weet welke stappen te zetten.

Meerloo voerde zijn praktijk van eind 1936 tot en met oktober 1942. Het zijn de jaren waarin eerst oorlog dreigde in naburige landen, vervolgens oorlog uitbrak en Nederland erbij betrokken raakte. Dit bracht voor tallozen spanningen en onzekerheden teweeg. Het is niet vreemd dat in zulke omstandigheden mensen ‘waarzeggers’ gaan consulteren, zeker wanneer over zo iemand berichten de ronde doen dat hij of zij met voorspellingen het bij het rechte eind heeft gehad. Dit betekent overigens absoluut niet dat Meerloo met toekomstverwachtingen immer goed zat!

Wat de motieven van de hier genoemden geweest kunnen zijn om Meerloo een bezoek te brengen, blijft giswerk. Even in nevelen gehuld is wat hij ieder afzonderlijk heeft verteld en of men iets aan het consult heeft gehad. Los daarvan is het intrigerend om te weten dat zij de gang naar Meerloo hebben gemaakt en hoe Meerloo bij machte is geweest om ‘rake’ uitspraken te doen.


Nieuwsgierig geworden? Lees meer van Alexandra Nagel over de collectie Philip Meerloo in het Allard Pierson, Amsterdam, in:

Meer publicaties van Alexandra Nagel, over o.m. handlezer Julius Spier, het netwerk van Etty Hillesum, mentalist Wolf Messing kun je vinden op haar website GreenTulips.nl

gerelateerde artikelen