Peter d’Hamecourt voelt zich thuis in Frankrijk maar laat Rusland niet los

Letterlijk weer op de been

De pandemie en de oorlog in Oekraïne hebben het leven van Peter d’Hamecourt grondig in de war gestuurd. De ex-correspondent in Moskou voor onder meer de NOS en het Algemeen Dagblad woont sinds zijn pensionering met zijn Russische vrouw Zoya in Zuidwest-Frankrijk, in een streek die hem even geliefd is als de omgeving van hun datsja bij Moskou. Hun droom is om daar weer op bezoek te gaan. Peter: “alleen een einde aan de oorlog kan die droom waarmaken”.

Toen Peter d’Hamecourt (76) naar de Côtes de Duras verhuisde, was het niet de bedoeling om stil te zitten. Wie hem kent, verbaast het niet dat het journalistieke bloed nog door zijn aderen stroomde. Peter schreef een reeks boeken waarin hij de ziel van Rusland blootlegde. Geregeld ging hij naar Nederland om in theatercolleges over Rusland en zijn geschiedenis te vertellen. Even zo vaak stapte hij in Bordeaux op het vliegtuig naar Rusland om daar toeristen rond te leiden.

Daar kwam in 2018 ineens een einde aan toen Peter werd getroffen door een herseninfarct. De jarenlange inspanningen van de temperamentvolle journalist hadden hun tol geëist. Maar met datzelfde temperament lukte het Peter om in weerwil van sombere prognoses letterlijk weer op de been te komen.

Hoe is het met je?
“Ik kan nog steeds zeggen dat het langzaam beter gaat. Twee keer per week zit ik bij de fysiotherapeut voor een zware training. Dat heeft resultaat; lopen met de stok gaat steeds beter.” Met de linkerarm van de linkshandige Peter gaat het herstel langzamer. “Gelukkig wordt de spasticiteit minder, maar de arm zelfstandig bewegen is moeilijk. Tikken moet ik met één hand doen, wat niet bevorderlijk is voor foutloos schrijven”, zegt Peter die zijn kennis over Rusland nog wat graag omzet in journalistieke teksten. “Ik moet geduld hebben en dat is niet mijn sterkste kant.”

Deze eigenschap blijkt vooral in de maanden na zijn infarct. In het boek Een leven op zijn kop beschrijft collega en vriendin Trix Broekmans Peters wilskracht tijdens zijn revalidatie. Het is een proces van kleine stapjes, de patiënt heeft geen vrede met het in zijn ogen trage programma om hem weer zelfstandig te laten lopen. “Geduld is de grootste kwelling voor iemand wiens hele leven was gericht op actie.”

Hoe beleef je de oorlog in Oekraïne?
Gedreven, zoals het publiek de correspondent Peter d’Hamecourt leerde kennen in talloze televisiegesprekken: “Het is allemaal zo pijnlijk en zinloos. Poetin baseert de oorlog op een mis interpretatie van de geschiedenis. Dat zijn land uniek is en dat de wereld dat moet erkennen.” Peter kan als geen ander de gebeurtenissen plaatsen in de context van de geschiedenis. Voor de tien boeken die hij schreef, heeft hij een schat aan historische kennis vergaard. Door te bellen met contacten in Rusland houdt hij zich op de hoogte van de stemming in het land.

“Ik sprak een arts in de republiek Boerjatië, diep in Siberië, over de angst om je over de oorlog uit te spreken. Die zit zo diep dat ze er in zijn ziekenhuis niet over durven te beginnen. Of ze gaan naar buiten omdat ze binnen misschien worden afgeluisterd of door verraders worden aangegeven. Precies zoals in de Sovjettijd.”

Tot 24 februari vorig jaar sloot Peter niet helemaal uit dat Poetin de aanvalsoorlog zou beginnen, maar hij ging ervan uit dat dit niet zou gebeuren. “We plukken er nu de wrange vruchten van dat het Westen signalen die er al lang waren heeft genegeerd. Toen Poetin Jeltsin opvolgde, was er een flinterdunne hoop dat hij Rusland de goede kant op zou sturen. Maar eigenlijk was die opvolging al van begin tot einde frauduleus.”

Tijdens de eerste ‘verkiezing’ van Poetin in maart 2000 tot president laat Peter de kijkers van NOVA weten dat Poetin blijft steken op 46 procent van de stemmen. “Maar hij moest gekozen met een ruime meerderheid. Mijn laatste zin was: ‘Maakt u zich geen zorgen, als u morgen wakker wordt is Poetin gekozen met 56,2 procent’. Ik zat er slechts een fractie naast, het was 56,4 procent. We hebben er niets van geleerd.”

Hoe zijn jullie in Frankrijk terechtgekomen?
“Mijn over-overgrootvader was Fransman. Hij is onder koning Lodewijk Napoleon naar Nederland gekomen die hem aanstelde als staatssecretaris. Later diende hij als staatssecretaris onder Koning Willem I die hem het Nederlanderschap verleende.” Uiteindelijk is deze Armand d’Hamecourt teruggekeerd naar Frankrijk, maar zijn verre nazaat Peter kwam toch in Nederland (Vlaardingen) ter wereld. “Het Franse gevoel is altijd in de familie gebleven”, zegt Peter. Tijdens een verblijf in Lot-et-Garonne werd hij zo door het landschap gegrepen dat hij besloot om in deze omgeving een mooi plekje te zoeken voor na zijn correspondentschap.

Hoe is het leven hier?
“Ik voel me thuis in Frankrijk. Zoya en ik zijn hier gelukkig, al missen we Rusland. Naast ons ligt een boomgaard met de wereldberoemde Prunes d’Agen, aan de andere kant is een wijngaard waar druiven groeien voor Savignon Rouge. Als je wilt integreren, moet je sociaal bezig zijn. Dat doen we ook. Op het platteland is altijd veel te doen. Helaas komt er weinig uit mijn handen, maar ik kan wel de verhalen van de buren aanhoren. We komen onze dagen wel door.”

Trix Broekmans beschrijft in haar boek hoe Peter, voordat hij door het herseninfarct werd getroffen, elke ochtend in een oud Peugeootje naar een bakker in een nabijgelegen gehucht tufte voor een baguette en twee croissants. Soms treft hij daar de burgemeester die ook een brood komt kopen. Ze keuvelen wat en dan gaat Peter weer huiswaarts, genietend van het ritje door het Franse land.

Maar het leven van de pensionado was meer dan dat van God in Frankrijk. Zijn bestaan als boekenschrijver, verteller in theatercolleges en gids van culture reizen leek erg op werken. Hij spande zich niet minder in dan in zijn tijd in Moskou, toen hij tot het uiterste ging om deadlines te halen. Het was meer dan Peters lijf aankon. Maar de signalen die zijn lichaam uitstuurde waren aan hem niet besteed.

Tot er niets meer te negeren valt: bloedstolsels veroorzaken een beroerte die Peter d’Hamecourt linkszijdig verlamt. Een langdurige en taaie revalidatie moet er het beste van maken. Na drie maanden krijgt Peter een dreun die zo mogelijk nog groter is dan het infarct zelf, als zijn arts zegt dat hij zich moet voorbereiden op een leven als invalide. De rolstoel is het maximaal haalbare. Dan moet je Peter hebben. De boodschap maakt hem woedend, schrijft Trix Broekmans. Wat denkt die arts wel? Hij zal dat doktertje wel eens wat laten zien.

Drie weken later lukt het Peter een pasje vooruit en een pasje achteruit te zetten. Weer ruim een week later loopt hij onder begeleiding enkele meters op de gang. Peter heeft zich uit de rolstoel gevochten. En dat blijkt later precies wat de arts met zijn boodschap had willen bereiken. Hij speelde hoog spel door Peter een leven als invalide in het vooruitzicht te stellen. Het had zo kunnen uitpakken dat de patiënt alle moed zou verliezen. Maar de arts had goed ingeschat dat bij Peter het omgekeerde gebeurde.

Minder dan een jaar na de beroerte lukt het Peter weer om in theaters op te treden. Maar weldra brengen de lockdowns er de klad in. Peter hoopt op een herstart van de lezingen, net als vroeger muzikaal omlijst door de Oekraiense accordeonist Oleg Lysenko.

Zie jij jezelf nog naar Rusland reizen?
“Zodra er iets van vrede is, wil ik er naar toe. Het doet pijn dat we niet naar onze datsja kunnen, het is zo’n geliefde plek. En Moskou is een fantastische stad. De rol van reisleider gaf me de mogelijkheid om daar af en toe naar toe te gaan.”

Hoe zie je de toekomst van de oorlog?
“Daar zitten we nog wel een tijdje aan vast. Het enige dat je mag hopen is dat het slecht georganiseerde en corrupte Russische leger in elkaar klapt.” De zinloosheid van de oorlog blijkt volgens Peter vooral uit de strijd in en om de Donbas. “Wie zit op die streek met zijn verouderde steenkoolindustrie te wachten? Het is een economisch rampgebied waar geen trofeeën te halen zijn, hooguit symbolische.” Leven in geschiedenis Poetin zal niet tot inkeer komen, zegt Peter. Hij verwijst naar Poetin. Het koningsdrama, het boek waarin hij beschrijft hoe ver de Russische leider afstaat van onze normen en waarden. Van de bevolking mag je ook niets verwachten. “Russen leven in hun geschiedenis, maar daar is nooit de juiste interpretatie aan gegeven. Je mag niets afdoen aan de Stalin-periode, net als de zogenoemde glorieuze overwinning van Rusland op Duitsland, waarin 37 miljoen Russen het leven hebben gelaten. Daarom blijven de Russen op hun handen zitten, vreselijk om te zien.”

De oorlog is ook in Zuidwest-Frankrijk tastbaar. “Zelfs in deze uithoek zijn Oekraïense vluchtelingen”, zegt Peter. Omdat hij en Zoya zich met hen bemoeien, ziet hij van dichtbij hoe deze mensen moeten omgaan met de onzekerheid. “Ze hebben de vreselijkste dingen meegemaakt en raken verzeild in een land waarvan ze de taal niet kennen. Het is pijnlijk om te zien hoe ze worstelen met de steeds terugkerende vraag: bouwen we hier een bestaan op of gaan we terug naar Oekraïne. Jongeren vinden hun weg wel, die pikken de taal gemakkelijker op en kunnen studeren. Voor ouderen is dat veel moeilijker.”

Hoe kijk je aan tegen de Nederlandse verslaggeving uit Rusland?
“De collega’s in Moskou doen fantastisch hun best. Mijn vriend Geert Groot Koerkamp is het best ingevoerd van allemaal. Ook Iris de Graaf doet het geweldig. En er zijn ook altijd NOS-collega’s in Kiev terwijl die stad geregeld wordt bestookt. Ik heb daar heel veel bewondering voor. Maar voor het Nederlandse publiek valt moeilijk te doorgronden wat het land beweegt en waar die absurde houding vandaan komt.”

Naar vermogen probeert Peter zijn steentje bij te dragen aan het verschaffen van inzicht in Rusland en zijn inwoners. In zijn wekelijkse podcast duidt hij in gesprek met Nicole Roos het nieuws over de oorlog met veel verwijzingen naar de Russische geschiedenis. En op Facebook schrijft Peter in het verlengde van zijn boeken stukken over wat Rusland en zijn inwoners bewegen.

Peter verzucht in een van zijn bijdragen eind januari: Het land kent grote schrijvers en dichters. Het wordt tijd dat de Russen naast culturele ook humane waarden leren ontdekken.

Lees en luister verder:

  • Een leven op zijn kop is een uitgave van de patiëntenvereniging Hersenletsel. In een voorwoord schrijft neuropsycholoog Erik Scherder: “Ik heb niet eerder zo indringend het proces na een herseninfarct kunnen volgen”
  • De wekelijkse podcast Peter d’Hamecourt, dé Ruslandkenner is te beluisteren via Spotify
  • Bijzonderheden over Oleg Lysenko: oleglysenko.nl. De in Nederland wonende Lysenko gaat met benefietoptredens door het land ten bate van zijn vaderland).
  • Vladimir Poetin – Het koningsdrama en de andere boeken die Peter d’Hamecourt over Rusland schreef, zijn verkrijgbaar bij uitgeverij Conserve (conserve.nl).

gerelateerde artikelen