Nieuwe aanwinsten voor de Beeld & Geluid collectie? Gaat u er maar eens goed voor zitten. In de afgelopen periode konden we enkele al wat langer lopende schenkingen aan ons museum succesvol afronden. Vandaar dit keer een wat grotere hoeveelheid objecten in één keer.
Het Kermis & Circusmuseum in Steenwijk sloot helaas, door corona gedwongen, enkele jaren geleden haar deuren. Nu zijn er plannen om het museum te heropenen. Maar eerst wilde men de collectie goed doorspitten om te zien of er wellicht wat afgestoten zou kunnen worden. Nadat alles was uitgezocht qua papierwerk, de afstootregeling voor museale objecten (LAMO) en de oorspronkelijke schenkers konden de afspraken met “Hilversum” worden gemaakt.
Nu zijn we een aantal zeer fraaie en goed gelijkende poppen van bekende mediapersoonlijkheden rijker. Ze zijn gemaakt van kunststof, maar ook van keramiek, en dus best zwaar. Het betreft levensechte weergaven van cabaretière Tineke Schouten (1954), bekend geworden als “Lenie uit de Takkestraat” in het Utrechts dialect, en van vele theatershows waarin vooral haar imitaties opvielen. Tineke startte in Utrecht in het vak en leerde het van Hennie Oliemuller en de onvergetelijke Herman Berkien.
Eveneens een Utrechter en een cabaretier – maar nog veel meer dan dat – is Herman van Veen (1945). Hij werd afgebeeld in zijn liefste rol: die van clown. Actief als een van de meest veelzijdige artiesten en vooral bekend van zijn liedjes (Hilversum III, Opzij, opzij, opzij) maar ook schrijver, theatermaker, filmacteur (Uit Elkaar, Ciske de Rat) en van huis uit muzikant. Hij is treffend afgebeeld met het instrument waarop hij virtuoos is: de viool.
De poppen van Wim Kan (1911-1983) en zijn echtgenote Corry Vonk (1901-1988) behoeven bijna geen introductie. Wim was een van de ”grote drie” (met Toon Hermans en Wim Sonneveld) als cabaretier en “uitvinder” van de oudejaarsconference. Corrie Vonk kwam via Nap de la Mar in het vak en schitterde voor de oorlog vooral in de revue, trouwde in 1933 met Wim Kan en ging spelen in dienst van het ABC cabaret.
Annie de Rooij
Maar het gaat bij deze poppen vooral om de zeer grote weergave van het typetje Annie de Rooij (Hallo Boppers!!) uit het televisieprogramma van Paul de Leeuw (1962). Voorzien van haar onafscheidelijke brommer herinnert deze pop nu aan een spraakmakend programma én een bijzondere speelfilm. Want Paul wilde de twee typetjes Bob en Annie laten verdwijnen in de speelfilm Filmpje! (1995). De twee chaotische figuren keerden overigens toch later weer terug. In de film zitten tal van bekende Nederlanders die een cameo maken. Ben Cramer, Karel van de Graaf, Rene Froger…. Ze deden allen graag mee. De plaats van Paul de Leeuw in de Nederlandse amusementswereld is niet weg te denken, hij werd met vele prijzen geëerd. Bekendheid verkreeg hij met zijn radioprogramma Lieve Paul en met zijn optreden tijdens Sterrenslag (AVRO), mede door de kreet “Mijnheer van Heumen, we zijn er klaar voor”! Paul wist echter ook ontroerende televisie te maken, vooral het optreden met de door aids doodzieke René Kleijn (1962-1993) maakte veel indruk.
De poppen werden gemaakt door het atelier Popmarkant in Westerhaar, Erna Gerritsen was de poppenmaakster die vele bekende Nederlanders op deze manier heeft vereeuwigd. Helaas is zij door ziekte niet meer in staat om dit werk voort te zetten, en is ook terugkijken en vertellen over haar werk onmogelijk. Er worden wel vaker poppen aangeboden, maar die hebben meestal niet de mooie, goed op hun voorbeelden gelijkende kwaliteit van deze poppen. Het is extra leuk dat de poppen ook nog bij Paul de Leeuw zelf in De Schreeuw van de Leeuw zijn geweest.
En die Captain Picard van de Starship Enterprise? Deze iconische figuur uit de serie Star Trek: The Next Generation werd midden jaren ’90 eveneens door Erna Gerritsen gemaakt. De gelijkenis met acteur Patrick Stewart (1940) is treffend… En hoewel geen Nederlands mediaerfgoed kon ik als TNG-liefhebber die pop natuurlijk niet weigeren…
Tobi Rix
Een andere aanbieding die al een tijdje liep, is er een die bij veel mensen warme gevoelens oproept. Maroesja Lacunes, dochter van Tobi Rix en zelf bekend als kunstenares (en TiKa uit TiTaTovenaar) besloot al enkele jaren geleden de beroemde Toeterix van haar vader te schenken. Deze heeft een mooie plek gekregen en wordt af en toe ook op locatie getoond. Bespeelbaar is het instrument helaas niet meer (sommige ballen van de toeters worden poreus – een probleem waar men in de tijd dat het instrument werd bespeeld ook mee te maken had, Tobi repareerde ze dan met bandenplak materiaal!), maar alleen het uiterlijk van dit wonderlijke muziekinstrument zegt vaak al genoeg.
Maar Tobi Rix was veel meer dan de man achter de Toeterix. Als Tobias Lacunes geboren in 1920, was hij al snel actief als muzikant en zanger. Om muzikaal gek te kunnen doen, moet je een (heel) goede muzikant zijn. Het vak werd geleerd door veel her en der op te treden in het land en samen met toenmalige vriendin Marietje Jansen (Maria Zamora) te zingen. Vooral cowboyrepertoire en tijdens de oorlog (noodgedwongen) Latijns-Amerikaans, iets wat overigens Zamora zo goed beviel dat ze er na de oorlog nog heel veel succes mee zou hebben. Met Sid Groenhuijzen, John Groenhuijzen en de door Tobi zelf ontdekte Joop Ik sta op wacht de Knegt vormde hij het Rainbow Trio, Amerikaans getinte vocals met meer jazzy begeleiding.
Rix ontpopte zich als kundig bespeler van tientallen instrumenten. Vooral op de mondharmonica blonk hij uit, en zou dit instrument later in de shows veelvuldig gebruiken. De veelzijdige Tobi Rix haalde zijn inspiratie vooral bij de Britse komiek George Formby (When I’m cleaning windows), de Amerikaanse ster Danny Kaye en de Nederlandse (uitzonderlijk goede) muzikale clown Guus Brox (1912-1971), die jammerlijk bij een brand in zijn eigen woning omkwam. Maar het grootste voorbeeld was de legendarische Spike Jones (1911-1965). Deze in sterk contrasterende pakken gestoken drummer had een knotsgek orkest waarbij vreemde geluiden werden gemaakt, rare instrumenten werden bespeeld en (vooral) moderne nummers werden geparodieerd. Ook werd er (net als bij de act met de Toeterix) geschoten tijdens de optredens van Spike Jones and the City Slickers. Op het internet zijn zeer veel beelden te vinden, waarbij altijd in het oog moet worden gehouden dat deze humor uit een andere tijd komt, en live gemaakt werd, wat ronduit uniek genoemd kan worden. Maar dat begrijp je pas als je de beelden ziet. Tobi wilde dit ook, maar dan in 1 instrument en dat werd – na veel passen en meten, testen en ontwikkelen – de Toeterix. Hij bracht het ermee tot in de beroemde Snip & Snap Revue, waarin hij schitterde, samen met zijn zingende zoon Jerry Rix.
Clownskostuum
Van dochter Maroesja kregen we nu ook allerlei andere zaken: programmaboekjes en posters uit zijn tijd als “serieus” muzikant, verschillende instrumenten en zijn clownskostuum met (net als Pipo) extra lange schoenen. Alle zaken geven, samen met vele foto’s van Tobi Rix en honderden kleinkunst -collega’s uit de periode 1935-2015 (!) een zeer compleet beeld van deze entertainer. Maar het topstuk is wel het rek met de bellen, want een naam voor dit zelf bedachte instrument is er niet. Met dit klokkenspel van bellen werd meerdere malen opgetreden, onder andere samen met het Willem Breuker Collectief waarmee Tobi aan het einde van zijn leven hernieuwd furore maakte. De energie druipt ervan af.
De alleskunner overleed op 15 december 2017 en liet naast de unieke instrumentencollectie een wonderlijke serie hits na (Malle Vent Ja, Heer in ’t Verkeer, Toeterix – Boogie). Nadat dit soort vermaak (“het variété”) door de komst van de televisie en andere vrijetijdsbestedingen wat inzakte, keerde hij volop terug in de jaren 80 en 90 als dolkomische muzikale act. En daarmee is niets te veel gezegd!
—
Studio Hilversum: IM Tobi Rix (1920-2017)
Luister ook het muzikale portret wat Co Snel in 2017 maakte voor Muziekschatten.nl over het leven en werk van Tobi Rix. Te beluisteren op YouTube met veel muziek en beelden van Robi Rix.
