Is het een boot? Is het een vliegtuig? Is het een… ja wat eigenlijk? De ‘voertuigen’ die werden bedacht om op een zo snel mogelijke manier het water over te steken leken op van alles… en negen van de tien keer lukte het behalen van de overkant niet. En eindigden de deelnemers met een nat pak. We hebben het natuurlijk over een van de meest bekende spelshows van Nederland: Te Land, ter Zee en in de Lucht. Wanneer je dan als onfortuinlijke deelnemer in het water terecht kwam was daar altijd een team van duikers en andere reddingspecialisten die je er weer uit hielpen. Beeld & Geluid mocht eind 2023 een aantal interessante objecten ontvangen van de man die het duikteam leidde: medewerker Bernard Brosi.
Ondertussen heeft men besloten het programma weer op de buis terug te brengen: deze zomer zullen in De Efteling te Kaatsheuvel nieuwe opnamen plaatsvinden; in 1980 werden voor het eerst opnamen in De Efteling (rondom de grote siervijver) gemaakt. De nieuwe afleveringen zullen via RTL 4 uitgezonden gaan worden. Gedurende de gouden jaren van deze spektakelshow was het natuurlijk de TROS die de uitzendingen heeft verzorgd. Presentator van de nieuwe versie wordt Ruben Nicolai. Hij treedt in de voetsporen van beroemde voorgangers: Ron Boszhard, André van Duin, Ron Brandsteder, Tom Blom en Jack van Gelder.
Kleding
De schenking bestaat uit kleding van de crewleden (de reddingsbrigade, zoals ze zichzelf noemden), vele duizenden digitale foto’s; ontwerpen en tekeningen voor de (technische) uitvoering van het programma (onder andere door Hub Berkers) en kleinere zaken als parkeerkaarten en stickers. Bij dit artikel ziet u enkele foto’s uit deze grote collectie.
Deze objecten geven een goed overzicht van dit uiterst langlopende programma: van 1973 tot 2011 was het op televisie. Producent en regisseur René Stokvis had in 1973 een idee: een gezellig zomerprogramma maken waarin onbekende Nederlanders zelf met vliegende voorwerpen moesten proberen zo lang mogelijk (…) in de lucht de blijven. Dat werd Vlieg er eens uit en de eerste opnamen vonden plaats in Enkhuizen. Vrolijk, licht en luchtig… en dat werkte. Het leverde een hele reeks aan verwante onderwerpen op die onder de titel Te Land, ter zee en in de lucht (zoals het programma vanaf 1978 werd genoemd) werden ontwikkeld. Wie herinnert zich niet Blij dat ik glij (opgenomen in Oostenrijk, Italië en zelfs Noorwegen), Tobbedansen, Achteruitrijden en de chaotische caravanrace?
15 Minutes of Fame
Vooral voor items als Hoog en Droog werden heel wat vreemde constructies bedacht. Luchtballonen, Pipo de Clown en zelfs een Farao-troon, je kon het zo gek niet bedenken of het werd gebouwd bij mensen thuis, naar de opnamelocatie gesleept en in een soort ‘15 minutes of Fame’ rush door de bouwers richting het wassende water gestuurd. Hoewel, meestal duurde het niet lang voordat men viel, neerstortte of gewoon zonk…. Het programma sprak mede hierdoor zowel kinderen als volwassenen aan, het was typisch zo’n show die je samen met je ouders bekeek.
Het oorspronkelijke idee voor het programma kwam van een piloot van de Royal Air Force die vanaf de Londonse Tower Bridge was gesprongen met als doel zo lang mogelijk in de lucht te blijven. Het begon dus ook voor de TROS met het zoeken naar een locatie waar een springtoren kon worden neergezet. Met Lou van Rees en Joost den Draaijer (Willem van Kooten) was het eerste presentatieteam gevonden. In de jaren ’70 en ’80 werd vooral het item ‘achteruitrijden’ (met de DAF’jes) een van de meest populaire onderdelen. André van Duin sprak het Ome Joop-achtige commentaar in én dat van een (niet bestaande) voice-over persoon,
en deze twee hadden de hele tijd gedoe met elkaar wat los van de beelden tot grote hilariteit leidde. Deze fragmenten worden telkens weer herhaald. Van Duin creëerde de figuren Vreugdevol en Berenbal, en uitroepen als “mijn gras, mijn gras!” bij het achteruitrijden zijn bij de kijkers in het geheugen gegrift.
Ook Fiets ‘m dr in met als presentatoren Wim Bosboom en Ron Brandsteder werd een enorm succes (en ook opvallend vaak bij mensen thuis nageaapt!). Men probeerde ook wel eens een item dat achteraf niet bleek te werken, zoals de Scheveningse slag. Maar de kijkcijfers schommelden tussen de 5 en 6 miljoen. En het lukte om de uitzendingen naar vele andere landen te verkopen. Bij het populaire achteruitrijden in Valkenswaard debuteerde in 1980 ook een man die graag
beroemd wilde worden. Hij kwam uit Eindhoven. Johan Vlemmix kon volgens eigen zeggen niet veel, maar wist wel in vele edities van het programma mee te doen. Later was hij de starter en ook bij een nieuwe versie van het programma zou hij wel weer mee willen doen, vertelde hij aan enkele dagbladen.
Duikteam
De schenker van de objecten was actief in het (duik-) reddingsteam. Veiligheid was bij een dergelijk programma natuurlijk van groot belang. Het lijkt of het allemaal van een leien dakje gaat, maar in werkelijkheid gebeurden er toch vele ongelukken rondom de programma’s. Het leidde tot steeds strengere veiligheidseisen, zoals het verplicht dragen van een helm. Soms was het zelfs nodig om ter plekke chirurgische ingrepen toe te passen. Al het gevaar zorgde wel
voor de kick, want vele deelnemers kwamen (zoals ook Vlemmix) meerdere malen terug. Dat men er vaak niet meer dan enkele consumptiebonnen en de eeuwige roem aan overhield, nam men op de koop toe.
De reddingsbrigade van Bernard Brosi kwam voor het eerst in actie tijdens Glans van de Schans in 1990. Daarvoor zorgde de Koninklijke Marine voor de veiligheid. Brosi zette zo het fenomeen Reddingsbrigade landelijk op de kaart. Alle hulpmiddelen moesten vooraf klaar zijn, tests gedaan (hoe diep is het water eigenlijk?) en daarna wachten op de onfortuinlijken. Tot het einde zou het team zorgen voor de veiligheid te water.
Het succes van het programma was een mix van humor, waaghalzerij, onbekende mensen die (heel) ver gingen voor de camera’s en de inzet van bekende mensen uit de tv-wereld. In 2009 liet de TROS weten met het programma te willen stoppen, het hele circus op allerlei locaties optuigen kostte veel en men was, zoals wel vaker klinkt, aan iets nieuws toe. In 2010 maakte men nog een viertal afleveringen in samenwerking met de Belgische zender VTM, waarna in 2011 het doek viel. Nu keert het programma terug. Andere zender, nieuwe presentatie en vooral: een andere tijd. Maar het concept blijft ijzersterk. Sterker dan de constructies van vele deelnemers waarvan er ook onder regie van RTL vast weer velen in het water zullen vallen.
