Op 22 maart is Peter Flik (85) overleden. Zijn voormalige chef bij VPRO-radio Jan Haasbroek haalt herinneringen op aan een buitengewoon veelzijdige en creatieve programmamaker.
Ver weg in Vásárosbéc, op het Hongaarse platteland, overleed dit voorjaar pionier, audiolegende, radiofenomeen en totaalontregelaar Peter Gert Flik. Zijn dood bleef niet onopgemerkt. In een necrologie (NRC 29 maart) verklaart Vincent Bijlo waarom radio voor Flik zoveel fascinerender was dan televisie: “Je hoort iets en dan ontstaat er een film, een landschap, een gevoel.” In de VPRO Gids (6 april) laat collega Ronald van den Boogaard zien hoe Flik in het reine moest komen met een foute NSB-vader en een broer die als SS’er in Rusland vocht. De Volkskrant (19 april) typeert Flik als een tomeloos vrijzinnig en absurdistisch radiogenie. In Argus (10 april) schetst Rudie Kagie uitvoerig hoe Hilversum geen vat kreeg op Peter Flik en Flik omgekeerd zijn strijd tegen de ver-inkeling niet kon winnen. Flik zag Veronica-dj Jeroen van rINKELde-kinkel als de verpersoonlijking van de verloedering van de radio en had een frisse afkeer van alles wat boeiende radio in de weg zat, zoals zenderbazen, horizontale programmering, doelgroepen, marktaandelen, fileberichten en sportuitslagen.
De vrijzinnige oud-onderwijzer uit Groningen stond op permanente voet van oorlog met regelmaat en middelmaat, culminerend in de overspannen medialeugen De Wereld In Een Half Uur.
Talent en nieuwsgierigheid
Peter Flik reken ik tot de grootste Nederlandse radiotalenten uit de tweede helft van de vorige eeuw. Hij stond voor verbeeldingskracht en absurdisme en paarde gevoel voor talent aan nieuwsgierigheid naar technische noviteiten. Voor mij overklast hij daarmee andere raspaardjes als Clairy Polak, Henk van Hoorn, Felix Meurders en Frits Spits. Dat waren gezaghebbende stemmen. Flik was wat mij betreft veelzijdiger, excentrieker. Zijn kracht lag juist niet in het interviewen, presenteren of in het duiden van politiek, muziek of taal.
Tussen 1963 en 1998 heeft hij – bijkans als een verslaafde, hij maakte idioot lange weken – de VPRO bestookt met krankzinnige voorstellen, bizarre plannen en opzienbarende programmaformules. Soms werd je – eerst ‘ontdekte hij mij’ en daarna was ik 22 jaar zijn baas – er hondsmoe van. In godsnaam, nu even niet, Peter.
Vernieuwing
Flik speelde een hoofdrol in de vormgeving en voortdurende vernieuwing van genre-overstijgende live programma’s als VPRO-vrijdag (1969 – 1974) en Het Gebouw (1984 – 1993). Hij maakte schoolradio, kinder- en jongerenrubrieken en reisprogramma’s, liefst uit de onmogelijkste landen, of vanuit treinen en vanaf schepen. Hij speelde met de talenten van verteller Willem de Ridder, schilder Aat Velthoen, dichter Johnnie van Doorn, technicus Jan Tittel, cabaretier Hans Dorrestijn en dominee Klaas Vos.
Altijd was hij in de weer met zenders, satelliettelefoons en computers. Daarnaast was hij het brein achter een groot aantal stunts, incidenten en controverses. Op 7 maart 1969 deed hij het voorkomen alsof in Amsterdam de revolutie was uitgebroken. Deskundigen vergeleken de fake met de invasie van marsmannetjes van Orson Welles uit 1938. In 1970 maakte hij een reportage over sabotage van tanks op legerplaats Oirschot. De VPRO werd daarvoor door minister Marga Klompé berispt, een politieke interventie die als beloning werd ervaren. Op 19 april 1976 speelt Han Reiziger ’s nachts Mozarts eerste pianocompositie (KV 1) op diens graf in Wenen, live via Hilversum 3. Op 1 november 1985 laat Het Gebouw de hele dag luchtalarmen loeien als protest tegen de plaatsing van kruisraketten in Nederland. Met De Hoogwerkers (1975 – 1977) probeerde hij met Cor Galis, alias Cornelus Interieur, om ‘de mens in de opbergdoos te ontdekken’. Men ging in het bakje van een hoogwerker langs een willekeurige flat omhoog, tikte op een raam, klom naar binnen en begon een gesprek uit het niets met de totaal verbouwereerde bewoners.
Zo dacht Flik over radio. Je ging niet ergens op af omdat daar iets gebeurd was, want dan kwam je altijd te laat, maar liever was je de verslaggever van wat je zelf aanstichtte.
Vreemde vragen
Flik stelde zichzelf voortdurend vreemde vragen. Wat gebeurt er als je in de studio expres ramen openzet om de buitenwereld te laten horen? Dat werd Help, het programma met de platenspeler bij het open raam. Waarom zou je – als er toch niemand meer luistert – een saaie lezing tot het einde toe uitzenden? Dat werd een rel met Lopik dat ineens geen programmasignaal meer op de zender had. Als je een sierplant in een lift zet en je verbergt daar een microfoon in, dan kan zo’n plant mensen in die lift plotseling gaan interviewen. Elke nacht bij de zendersluiting sloeg de Hilversumse raadhuisklok twaalf keer. Wat zou er op de radio gebeuren als je tijdens die klokslagen er vlak in de buurt gaat staan vloeken? En wat als je langs een nachtelijke Autobahn via een praatpaal probeert Derrick te spreken te krijgen? Nog diezelfde nacht uitgezonden via de Westdeutsche Rundfunk in Keulen.
Voor zijn totale oeuvre ontving Peter Flik in 1991 de Zilveren Reissmicrofoon. Hoe heeft hij dat weer geflikt?
—
Jan Haasbroek (1943) is journalist en filosoof. Van 1974 tot 1996 leidde hij de VPRO-radio en van 1997 tot 2004 de Humanistische Omroep.
—
Meer lezen en luisteren:
- Op de VPRO dubbel-cd Niet Wissen (1996) is veel werk van Peter Flik te beluisteren. Op CD 1 gaat het om de fragmenten 5, 12, 22, 26, 27, 28, 29, 36, 40, 41 en 44. Op CD 2 figureert Flik in de fragmenten 3, 4, 5, 7, 8, 13, 14, 20 en 33.
- In Wikipedia staan onder het lemma Peter Flik nog andere referenties.
