Soms reikt je stem verder dan je radiowerk. Regisseur Emile Kellenaers (1909-1983) en actrice Eva Kellenaers-Janssen (1911-1996) hadden daarover kunnen meepraten. De stem van Eva leverde het kinderloze stel een pleegdochter op. Het omroepen van Emile bezorgde een Groninger student een baan bij de regionale omroep.
Een jaar of 13 was ik, toen ik in 1956 een radiootje kreeg en op de AVRO-dagen op maandag-, dinsdag- of donderdag wakker werd met Emiels stem. Hij riep tot in de jaren zestig om voor de AVRO, maar behoorde niet tot de vaste omroepers. Bijzonder was dat je als luisteraar na “dit is het einde van deze nieuwsuitzending” kon weten of Emile er was of een reguliere collega. Want aan z’n: “Hier is Hilversum 1, de AVRO” ging altijd een stevig papiergeritsel vooraf.
Pleegdochter
Eva Janssen was lid van de Hoorspelkern. Haar stem? Een regisseur koos haar voor een rol getiteld ‘de stem van het verstand’ en gaf aan Dogi Rugani ‘de stem van het gevoel’. Een van haar honderden rollen was ‘Ina’, de wederhelft van schrijver/ speurder Paul Vlaanderen. Eva in Trouw, 1991: “Een Gronings meisje schreef me dat ik haar favoriete was bij de radio. Ze lag met tbc op bed en ze luisterde altijd naar me”. Uit een ontmoeting tussen haar en Eva en Emile ontstond een vriendschap, die zich verdiepte toen beide ouders van het meisje bij een auto-ongeluk om het leven kwamen. De Groningse werd de pleegdochter van het omroepechtpaar.
Luister naar Kellenaers tijdsaanduidingen: “Het is nu 5 minuten voor half negen”; “het is nu 1 minuut over half negen”; en “Het is nu fier en een halve minuut foor negen”
Eigenaardig
In “De waterhoogten van hedenmorgen, meegedeeld door Rijkswaterstaat” was omroeper Emile Kellenaers mét Jaap van Meekren (KRO) de enige die “plus” en “min” verving door “was” en “val”. Emile zei “fal”, geen “val”. Bij de weinige keren dat hij was ingeschakeld bij een vast orkest, zoals een halfuurtje Skymasters, deed hij de begin- en slotafkondiging niet in een ‘zakje’ onder de begintune, maar ‘droog’, pontificaal eraan vooraf.
Klassieke muziek aankondigen ging vanuit een vast stramien, vol merkwaardige pauzes. Een grapje of een verspreking? Nooit bij Emile Kellenaers. Altijd alles hetzelfde. Emile had mijn belangstelling voor omroepen gewekt. Ik solliciteerde bij de RONO en kwam op Santbergen voor een presentatiecursus bij Herman Broekhuizen en Jaap Brand. Herman over Emiels eigenaardigheden: “Ja, ik zei wel eens: “Miel, zeg nou eens gewoon achter elkaar “Hier is Hilversum 1 de AVRO”? Nou, dan zei Emile gewoon “Hier is Hilversum 1 de AVRO”. Maar ging hij weer de omroepcel in, dan was het: “Hier is … Hilversum 1 … duùuh … Ávro!”.
De Notedop
Meer dan omroeper was Emile Kellenaers de regisseur van kleine hoorspelen, want in 1948 had directeur Willem Vogt de grote hoorspelen al vergeven aan Kommer Kleijn. Dimitri Frenkel Franks toneelschrijverscarrière heeft zijn oorsprong in Kellenaers’ weekprogramma De Notedop. Z’n eerste tekst kreeg hij prompt terug. Vader Frenkel Frank, violist bij een van de radio-orkesten, reclameerde bij Kellenaers. Die bleek het helemaal niet gelezen te hebben. Dimitri, in Vrij Nederland, 1966: “Die hoorspelen werden nooit door iemand gehoord, maar het was een goeie oefening in het dialoogschrijven”. Sindsdien gold Emile als zijn ontdekker. Kellenaers stimuleerde talrijke schrijvers en regisseerde ruim 500 hoorspelen.
Luister de laatste aflevering van De Notedop
Herinneringen
Emile Kellenaers overleed in Hilversum op 18 maart 1983. Wie hebben hem nog meegemaakt? Hoorspelactrice Paula Majoor: “Toen wij net in de Hoorspelklas kwamen – ik was 16! – mochten Joke Hagelen en ik met hen mee naar Monschau. Ze hadden zo’n Fiatje 500. Wij achterin! Het was zo’n schat van een echtpaar. Emile was altijd heel positief, hij liet je gewoon spelen. Natuurlijk gaf hij hier en daar wel eens een aanwijzing, zo van: “Misschien kun je hier wel een traantje laten?” Maar je had ook regisseurs, nou, daar ik hoefde niet bij te werken! O ja, toen Rolien Numan de jonge sector van de hoorspelkern ging doen! Toen begon ze weer: “Nee! Niet Goed!” Want dan moest ik hinkelen en dan was het Nee! Niet Goed! En dan zei ik: “Ja, maar zó hinkel ik!”. Maar dan zei Rolien: “Er is maar één manier van hinkelen!” En dan zei Hans Simonis: “Nee mevrouw, er zijn meer manieren!” En toen werd hij weggestuurd hè. Als wij tegengeluid gaven, moesten we van die cursus af! Hans heeft dat dus een keer gedaan, hij werd er meteen uitgestuurd. Hij was bijna weg!” Hans Simonis, hoorspelklasgenoot van Paula, kwam als omroeper van dienst bij de Notedop Emile Kellenaers tegen. Maar er was geen echt contact. Hans: “Ik was een keurig opgevoede Haagse jongen. In die dagen tutoyeerde je iemand niet zomaar. Voor mij was het meneer Kellenaers. Jan van Herpen zei wel meteen: “Ik heet Jan!”.”
Carrière
Hoe was Emile eigenlijk begonnen? Geboren in het Limburgse Tienray ging hij op kostschool in St. Michielsgestel; toen hij in de hoogste klas zat, zat Joseph Luns er in de laagste. Hij begon in 1930 bij het Hofstad Toneel, na een opleiding aan de Leidse Muziekschool. Eduard Verkade vond hem geschikter voor het solotoneel. In decor en ‘Indisch costuum’ trok hij aanvankelijk als voordrachtskunstenaar volle zalen met Multatuli’s Saïdjah en Adinda.
De crisis in de jaren dertig bracht financieel moeilijke tijden. Eva Janssen en hij waren lid van het ensemble dat de rondtrekkende schouwburg van Piet Vink bespeelde op kermissen in Brabant, Limburg en Vlaanderen. Hij deed ook voordrachten van een half uur voor de AVRO-microfoon. Emile en Eva waren te boeken voor cabaretavondjes. In 1936 trouwden ze. Er kwam meer vastigheid en minder toneel toen in 1937 Emiels omroeperscarrière begon. Eerst bij de VARA; vanaf 1941 tot eind 1943 bij de Nederlandsche Omroep. Die vond de omroepers “te stereotiep en te machinaal”. Een dagrapport uit die tijd concludeert kort en krachtig: “Ongeschikt als omroeper.” Kellenaers kreeg er strubbelingen en dook thuis in Loosdrecht onder in een geheime ruimte boven het buffet.
Luister naar een selectie van aan- en afkondigingen van Kellenaers voor AVRO-radio:
Vanaf 1946 tot begin jaren zestig was hij bij de AVRO. Eind 1952 meldden de landelijke dagbladen dat Kommer Kleijn de hoorspelafdeling ging uitbreiden. Peggy van Kerckhoven ging de hoorspelen vooraf beoordelen en Dick van Putten werd assistent-regisseur bij Kommer Kleijn. “Emile Kellenaers zal hoorspelen blijven regisseren”, heette het. Een dag later heeft AVRO-voorzitter De Clercq Emile Kellenaers “met onmiddellijke ingang uit al zijn functies ontheven”. Is het niet vreemd dat een voorzitter, en niet een directeur, zich met personeelskwesties bemoeide? Het AVRO-archief blijft voor mij potdicht. Het rommelde wel vaker bij de AVRO. Ook toen De Clercq 25 jaar voorzitter was en hij het personeel 1 procent salaris wilde aftroggelen voor een bronzen plaquette van hemzelf voor de studio-ingang pal tegenover die van Vogt. Het personeel gaf niet thuis en Vogt hangt er nog steeds in z’n uppie.
Methodisch spreken
De TheaterEncyclopedie vermeldt dat Emile Kellenaers aan de Leidse Muziekschool in 1929, naast de opleiding declamatie, een cursus ‘Methodisch Spreken’ volgde. Dat was een vak dat tot in de jaren zestig van de vorige eeuw werd gegeven aan diverse conservatoria. Het ging over ademhaling, stem en uitspraak. Als je ‘methodisch…spreken’ langzaam, lettergreep na lettergreep uitspreekt, ga je zelf al ongeveer praten zoals Kellenaers dat trouw volhield voor de microfoon. Wie hem wil horen, kan de voorbeelden aanklikken op recordermagazine.nl.
Zijn passie, voordrachtskunst, is Emile Kellenaers z’n hele leven trouw gebleven. Dat was hoorbaar in zijn orkestaankondigingen en zelfs in de kookrecepten die hij in de zomer wel eens ten beste gaf. De ‘gewelde boteg’ daarin – mijn moeder schoot ervan in de lach!
—
Frank Venema (1943) studeerde farmacie. Hij is inspreker van luisterboeken bij Dedicon. Hij was medewerker van de Regionale Omroep Noord en Oost (RONO), later Radio Noord, apotheker in Groningen en in Den Haag hoofdredacteur van het Pharmaceutisch Weekblad.
Geraadpleegd: Delpher, Nederlandse dag- en weekbladen. Deurnewiki.nl. TheaterEncyclopedie.nl. Hoorspelweb.com. Dick Verkijk: Radio Hilversum 1940-1945, Amsterdam 1974. Jt. Reinink, Methodisch Spreken, Groningen 1911. Interviews met Paula Majoor en Hans Simonis, februari 2023
Foto: Eva Janssen en Emile Kellenaers, 1960. Bron: Spaarnestad
