De legendarische Han Hollander (1886-1943) was de eerste en lange tijd enige sportverslaggever van de Nederlandse radio. Er leven niet veel mensen meer die hem ‘live’ gehoord hebben, maar nog altijd heeft zijn naam een magische klank. Voormalig radiopresentator en verslaggever Govert van Brakel schreef de recent verschenen biografie: Han Hollander, de eerste radiostem van het Nederlandse voetbal.
In maart 1928 debuteerde Hollander bij de nog jonge AVRO met een rechtstreeks verslag van de voetbalinterland Holland-België. Het was een sensatie van jewelste en de opmaat naar een carrière die hem een ongekende populariteit bezorgde en uiteindelijk eeuwige roem. In mijn boek volg ik leven en werk van deze Joodse volksjongen uit Deventer -die met zijn vriendjes in 1902 de voetbalclub Go Ahead oprichtte -zich opwerkte tot journalist bij De Telegraaf, om daarna door te breken als dé stem van de radio. Han Hollander was een van de bekendste Nederlanders van de jaren dertig. En daar waren er toen nog lang niet zoveel van als tegenwoordig. Aan zijn glanzende loopbaan kwam een abrupt en tragisch einde door de Tweede Wereldoorlog. Hollander werd in 1943 in Sobibor vermoord.
Jeugd in Deventer
Han Hollander werd in 1886 geboren in de Walstraat, in het hart van de Hanzestad, vlak achter de IJssel. Zijn vader scharrelde de kost bij elkaar als handelaar in tweedehands spullen. Met zijn negotie, opgestapeld op een handkar, reisde hij door de stad en was hij geregeld te zien op de markt aan de Brink. Dat viel niet mee, want hij had maar één arm. Moeder Hollander zorgde voor het gezin en daar had ze haar handen vol aan. Han was nummer twee, na zijn broer Karel. Uiteindelijk kwamen er nog twee broers en vier zussen bij.
Het Joodse geloof werd hen met de paplepel ingegoten. Moeder Hollander leefde haar kinderen de religie voor en zag er streng op toe dat haar kroost zich hield aan de vele voorgeschreven geboden en verboden. Zijn ouders wensten vurig dat hun kinderen een betere toekomst zouden krijgen dan zij. Scholing was belangrijk.
Voetbal en journalistiek
Hollander heeft de tijd mee. Aan het eind van de negentiende eeuw verandert de wereld in hoog tempo. De Industriële Revolutie steekt de IJssel over. De stad gonst van nieuwe bedrijvigheid, de werkgelegenheid groeit, de auto gaat rijden, in de lucht verschijnt een vliegmachine en aan de horizon ‘de radio’. Marconi ontdekt het draadloos telegraferen in tekens met behulp van een antenne. Han houdt van voetbal. Het is een sport die uit Engeland is komen aanwaaien. Met zijn broer Karel en nog een handvol vriendjes richt hij een club op. Hij groeit uit tot een handige midvoor, die goed kan koppen en hard kan schieten. Als hij wil, want soms staat hij met de handen in de zij om te zien hoe zijn makkers het ervan afbrengen.
Voetbal gaat zijn leven bepalen. Hij gaat erover schrijven, aanvankelijk in de eerste vakblaadjes die op de markt komen en na verloop van tijd zelfs in De Telegraaf. Als een van de eerste landelijke kranten ziet De Telegraaf brood in sportverslaggeving. Het aantal abonnees groeit aanzienlijk.
AVRO
De krant heeft een informeel verbond met de AVRO. De prille omroepvereniging van oprichter en directeur Willem Vogt heeft eenzelfde vertrekpunt in het werk. Ze zijn algemeen, neutraal, van iedereen voor iedereen. Het schept een band. Dat komt goed uit op het moment dat de AVRO haar oog laat vallen op het interlandvoetbal. In eigen huis is er geen verslaggever voorhanden, maar Vogt herinnert zich nog zijn slapie uit militaire dienst die zo welbespraakt, boeiend en onderhoudend kwasiverslag deed van een sportgebeurtenis of een oefening in de buitenlucht. Bovendien heeft die jongen van toen van zijn hobby zijn beroep gemaakt. “Zeg Hollander, kunnen wij eens praten….”
De eerste sportverslaggever op de radio
Han Hollander heeft zijn bestemming gevonden. Dit is wat hij wil en als geen ander kan: vertellen wat hij ziet, meeleven met wat er op het veld gebeurt, van Himmelhoch jauchzend bis zum Tode betrübt. Zijn luisteraars dragen hem op handen.
Wat begon met een voetbalinterland groeide uit tot een omvangrijk sportpakket. Hollander ging meer en meer doen: hockey, ijshockey, roeien, tennis, wielrennen. Hij werd een alleseter en maakte en passant ook reportages voor het net opgerichte AVRO-Radiojournaal. Hij ging letterlijk dansend en zingend door het leven. Met de revueartiesten Snip en Snap trad hij op in het populaire amusementsprogramma De Bonte Dinsdagavondtrein en zong hij voor de zoveelste keer Hup Holland Hup.
Westerbork en Sobibor
De oorlog maakte een einde aan zijn maatschappelijk bestaan. Al in de meidagen van 1940 zette Vogt zijn freelance sterreporter op straat. Er zou geen werk meer voor hem zijn. Kort daarop ontsloeg De Telegraaf hem.
Uiteindelijk belandde hij met zijn echtgenote in kamp Westerbork. In brieven aan zijn zus Roos in Deventer schrijft hij dat hij een baantje heeft gekregen in het Heidelager, net buiten het kamp. Daar is hij blij mee. Hij kan zich vrij bewegen, heeft een ‘huisje’ van 9 vierkante meter, met een keukentje en een goede slaapplaats.
Op 6 juli 1943 wordt hij gedeporteerd en drie dagen later worden zijn echtgenote en hij door de nazi’s in Sobibor vermoord.
Nagedachtenis
Net als de andere omroepverenigingen, richt de AVRO zich na de oorlog na een hard gevecht met de regering in Den Haag weer op. Nederland vernieuwt niet, maar restaureert.
Af en toe krijgt Hollander nog enige aandacht bij de AVRO, op radio en tv, maar voor een zichtbare herinnering aan de man die de omroep groot gemaakt heeft , is in het studiocomplex aan de ‘s-Gravelandseweg nimmer ruimte gemaakt.
In de archieven van Beeld & Geluid is de stem van Han Hollander voor altijd bewaard. Met de biografie die onlangs is verschenen is zijn gang door het leven, in de context van de grote veranderingen die de maatschappij doormaakte, nu op papier vastgelegd.
Als je voor een dubbeltje geboren bent, bereik je nooit een kwartje, zong zijn goede kennis Louis Davids. Han Hollander werd de uitzondering op die cynische werkelijkheid uit de grauwe crisisjaren dertig van de vorige eeuw. De Joodse klompenjongen uit Deventer beklom zijn Olympus en werd een glimmende gulden.
Govert van Brakel, Han Hollander, de eerste radiostem van het Nederlandse voetbal, uitgeverij Balans, ISBN 978 94 638 2384 5, € 23,99
—
Foto boven artikel: AVRO-directeur Willem Vogt (links) en radioverslaggever Han Hollander op het dak van het Nederlandsch Sportpark in Amsterdam op 11 maart 1928. Door Vereenigde Fotobureaux N.V. Bron Stadsarchief Amsterdam.
