De Federatie Educatieve Omroep (Feduco) zond uit tussen 31 augustus 1983 en 30 september 1989. De omroep maakte, naast Teleac, RVU en NOT educatieve programma’s en is door de jaren heen wat in de vergetelheid geraakt. Toch was Feduco een bijzonder samenwerkingsverband tussen vrijwel alle omroepen.
Feitelijk begon deze samenwerking in 1977, toen de Open School-proef van start ging. De Stichting Proefprojecten Open School was gericht op mensen die tijdens hun jeugd niet veel kansen in het onderwijs hadden gekregen en uit zichzelf geen cursussen gingen volgen. De cursisten hadden les via schriftelijk materiaal, dia’s en video, dat ze thuisgestuurd kregen, maar ook via radio en televisie. Periodiek kwamen ze bijeen met docenten in groepen van 15, in openbare gebouwen zoals bibliotheken. De lessen waren afgesteld op mensen met vijf of zes jaar lagere schoolopleiding. De gezamenlijke omroepen begonnen vanaf 3 oktober 1977 met het uitzenden van radioprogramma’s voor de Open School. Op 7 oktober volgde de eerste televisie-uitzending. Deze ging over een arbeidersgezin uit Leiden, waarvan de moeder op latere leeftijd bijscholing kreeg, wat niet zonder gevolgen bleef voor dit gezin.
Commissie Instructieve Omroep
De Open School op radio en televisie had een lange aanloop. In 1969 bepaalde een nieuwe omroepwet dat informatie, educatie en amusement taken zijn van de omroep. Sinds die tijd vergaderden afgevaardigden van de AVRO, EO, KRO, NCRV, NOS, RVU, Teleac, TROS, VARA, VOO en de regionale omroepen over educatieve televisie en radio. De overkoepelende naam werd Commissie Instructieve Omroep. De omroepen gingen samenwerken aan educatieve programma’s. De NOS maakte zendtijd vrij en afzonderlijke omroepen waren telkens verantwoordelijk voor productie en uitzending. In de praktijk was dit vaak Teleac, die al veel educatieve programma’s maakte. Hieruit ontstond na acht jaar dus het Open School-project, dat werd gecoördineerd door Chriet Titulaer, de latere presentator van Wondere Wereld. Bob Loeven presenteerde de televisie-uitzendingen. De proef liep tot juli 1979. Daarna bleef Open School, maar de formule veranderde. Er werden vanaf 16 september 1979 losse programma’s geproduceerd met aparte titels, die onder de nieuwe naam Open Schooltijd werden uitgezonden. Een van de bekendste programma’s was de taalshow Ik heb u lief mijn Nederlands die zich afspeelde in de ‘Taalstraat.’ De sketches en liedjes werden vertolkt door ‘bewoners’ Gerard Cox, Carry Tefsen, Piet Hendriks, IJf Blokker, Helmert Woudenberg en Simone Kleinsma. De teksten werden geschreven door tekstdichters als Willem Wilmink, Jan Boerstoel en Jan Riem en de muziek was van Harry Bannink. De uitzendingen waren op zondagmiddag.
De komst van Feduco
De omroepen kregen na zoveel jaren behoefte om een en ander te formaliseren. Dit resulteerde in maart 1981 in enkele voorstellen van de Minister van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk over een samenwerkingsverband in twee fasen. Eerst zouden de NOS, Teleac en RVU samenwerken, daarna werd deze structuur definitief met een nieuwe omroep. Op 1 juli 1982 werd de Stichting Federatie Educatieve Omroep, kortweg Feduco, opgericht. De inschrijving bij de Kamer van Koophandel volgde op 9 december 1982.
Feduco kende nogal wat opstartproblemen. De organisatorische structuur was pas eind 1984 rond en het bestuur moest, aldus de evaluatie over de beginjaren uit 1986, “proberen een reeds langer voortrollende trein, die problemen had vanwege een aantal fabricagefouten, tijdens het rijden te repareren.” Het blijft wat duister wat deze problemen inhielden, maar hierover werd later, bij de opheffing, meer duidelijk. Volgens Feduco-directeur Henk Jurgens is met name Teleac vanaf het begin tegen haar zin gedwongen om met Feduco samen te werken. Dat werkte niet.
De gezichten en programma’s van Feduco
Net als andere omroepen had Feduco ook een eigen gezicht in de vorm van logo’s, leaders en omroepers. De leadermuziek is gecomponeerd door Dick Bakker en werd uitgevoerd door het Metropole Orkest. Bakker componeerde ook muziek voor de programma’s van Teleac en voor Open Schooltijd. De programma’s werden in eerste instantie alleen aan- en afgekondigd door Astrid Serkei. Later kwamen hier Jantine de Jonge (NOS) en Nila Choenni bij. Saskia de Vries nam de rol van omroepster in 1987 over van Serkei, omdat zij het te druk had met andere werkzaamheden binnen Feduco. De omroepsters kregen per uitzending betaald. Dit bestond uit een vast honorarium met kap- en kleedgeld en gemaakte reiskosten. Jantine de Jonge kreeg bijvoorbeeld in 1988 per omroepbeurt een honorarium van ƒ157,50, ƒ66,- kap- en kleedgeld en ƒ11,- reiskosten.
Het eerste televisieprogramma van Feduco was Medelanders, Nederlanders, dat al bestond voordat Feduco begon met uitzenden. Tussen 1981 en 1983 werd het veelal uitgezonden door de KRO en de NOS. De serie bevatte meerdere documentaires over de ‘etnische minderheden’ die ons land bevolkten. De eerste reeks ging over de taal en cultuur van Surinamers, Antillianen en Molukkers. Het doel was om meer begrip voor elkaar te creëren. Andere programma’s van Feduco waren de voortzetting van Open Schooltijd, de Open Universiteit (naar voorbeeld van de Britse Open University), verschillende taalcursussen en de serie Werken aan Werk, die ging over werk, beroep en industrie. Het laatstgenoemde programma werd na het einde van Feduco voortgezet door de RVU.
Feduco Radio
Naast de televisie-uitzendingen was Feduco ook op de radio te horen. De omroep had wekelijks drie uitzendingen op Radio 5 (tot 1 december 1985 Hilversum V) op de woensdagavond, vrijdagmiddag en zaterdagmorgen. Al deze programma’s werden opgenomen en gemonteerd. Voorbeelden zijn de radioversie van Medelanders Nederlanders (afwisselend in de eigen taal van de verschillende groepen), TEMA (wekelijks wisselende onderwerpen) en Taal van Alledag.
De banden kwamen na uitzending terecht bij de bandenrevalidatie (REVAL). Dit was een technische afdeling van de NOS-radio. Hier werden de masterbanden gemonteerd, gekopieerd op een montageband en daarna gewist. Vervolgens werd getest of de kwaliteit nog naar behoren was. Hierna gingen de masterbanden weer terug naar de studio’s om er nieuwe opnamen op te kunnen maken.
De programma’s van Feduco konden ook worden nabesteld op cassettebandjes. Twee trouwe luisteraars wilden in 1986 een kopie van Taal van Alledag van 11 en 18 januari bestellen. Door een fout van de Facilitaire Dienst Radio kwamen de twee gemonteerde banden ook in de zogenaamde ‘wisbak’ terecht. Een groot probleem, want afleveringen 12 en 13 waren gewist en daarom moesten er twee nieuwe afleveringen gemaakt. De kosten werden in rekening gebracht bij de voornoemde dienst en de extra kosten werden doorgestuurd naar Feduco. Al met al een grote fout met dure gevolgen.
Feduco op Teletekst
Feduco zat ook op Teletekst. In het begin werd dit systeem vooral gebruikt voor ditjes en datjes over Feduco en de uitgezonden programma’s. “Een soort propaganda voor de eigen winkel,” aldus Bart Oosterveld die tot 1986 betrokken was als Teletekst-redacteur voor Feduco. De omroep had een pagina, te bereiken via nummer 394. Oosterveld bedacht de herkenbare rubriek Leerbericht, waar elke dag educatieve informatie was te lezen. Ook was er ruimte om informatie van Feduco zelf op te nemen.
Vanaf januari 1986 ging Video’s klaar – opnemen maar! van start. Deze rubriek was bedoeld voor vormingswerkers die in hun groepen met tv- en radioprogramma’s werken. De slogan moest stimulatie teweegbrengen om televisieprogramma’s op te nemen, zodat ze nadien in de cursusgroepen vertoond konden worden. Tegen deze nieuwe rubriek kwam bezwaar van TFC Audiovisuele Media uit Velp die vond dat men “hiermee wordt aangespoord tot het plegen van een misdrijf ”. Volgens het bedrijf werd de indruk gewekt “dat kopiëren van beeldmateriaal een normale en legale zaak is”. De filmdistributeur meende in het voortbestaan te worden bedreigd door illegale kopieën. Het Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur en de Juridische Dienst van de NOS adviseerden om een naamswijziging van de rubriek door te voeren. Zit u klaar? werd de nieuwe titel en hiermee liep de controverse af met een sisser.
Eigen gezicht bedreigd
De problemen van Feduco als eigenzinnige omroep met eigen bestuur stapelden zich in de loop van de jaren ‘80 op. Henk van Reijendam was betrokken bij Feduco als eindregisseur en verantwoordelijk voor de uitzendingen. In een memorandum uit 1986 uitte Van Reijendam zijn zorgen over de te grote rol van de NOS in het nog op te richten derde televisienet. “De NOS is wel bereid om maar genoegen te nemen met één positie op Nederland 3. De grote omroepen zijn snel akkoord en willen ook wel van die kleine zendgemachtigden af, die hun programmering steeds hinderlijk onderbreken.” Van Reijendam was bang dat het imago van de omroep zou worden ondergesneeuwd ten gunste van “een derde net-programmering met zwevende reclameblokken, thema-avonden, eigen net-logo’s en dat soort algemene zaken”. Hij geloofde niet in een eigen gezicht met vaste uitzendtijden op dezelfde dag op Nederland 3. “Feduco blijft erop staan om een eigen regisseur en omroepster te gebruiken voor haar uitzendingen.” Bovendien zouden er, volgens het bestuur van Feduco, nadelige financiële consequenties zijn door de styling van Nederland 3, omdat de leaders van Feduco deels moesten worden aangepast.
Het betoog van Van Reijendam heeft niet geholpen. Twee jaar later, op 29 maart 1988, verzorgde Nila Choenni de laatste omroepbeurt namens Feduco, een week voordat Nederland 3 van start ging met een eigen logo en vormgeving. Feduco verdwijnt In april 1989 werd bekendgemaakt dat Feduco van het scherm zou verdwijnen. De zendtijdaanvraag voor het nieuwe seizoen werd niet gehonoreerd door het Commissariaat van de Media. Men was van mening dat er naast Teleac, RVU en NOT geen vierde educatieve omroep nodig was, en dat de educatietaak ook door de NOS en de ledenomroepen in stand gehouden kon worden.
Het grootste bezwaar van de drie andere educatieve omroepen was dat de organisatie van Feduco hopeloos ingewikkeld was. Naar aanleiding hiervan richtten deze omroepen een ander samenwerkingsverband op dat uiteindelijk nooit zendtijd kreeg, maar wel het einde van Feduco betekende: Stichting Educatieve Omroep, kortweg Educom. Toch had Feduco haar best gedaan om ook de educatieve omroepen tot elkaar te brengen, volgens directeur Henk Jurgens.
In juni 1989 waren de laatste nieuwe uitzendingen en tot eind september volgden enkele herhalingen. Toen Feduco was opgeheven, werd het archief in januari 1990 deels overgedragen aan het Nederlands Omroepmuseum, de voorloper van het Nederlands Instituut voor Beeld & Geluid. In een afscheidsbrief die in dit archief te vinden is, schrijft voorzitter Jansen dat het bestuur het niet eens is met het besluit om Feduco geen zendtijd meer toe te wijzen. “Op programmatisch gebied is er nogal wat gebeurd door Feduco. Een zeer goed overleg met allerlei organisaties en personen in het veld alsmede een uitstekend functionerende Programma Advies Raad zorgde voor een programmering die nauw aansloot op de belevingswereld van de verschillende doelgroepen.” Jansen spreekt tot besluit de hoop uit dat de herinnering aan Feduco levendig blijft. Door dit artikel is dat hopelijk weer een beetje gebeurd.
—
Michel van Dijk (1986) doet onderzoek naar televisiegeschiedenis onder de naam Mica Media en heeft een eigen archief met televisiebeelden vanaf de jaren ‘70.
Bas van der Heide (1998) studeert geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen; naast artikelen maakt hij toneelstukken en is hij artiest.
