“Landgenoten, wij herhalen het bericht, waarop wij allen zo lang hebben gewacht. Veldmaarschalk Montgomery heeft aan generaal Eisenhouwer medegedeeld dat alle Duitse strijdkrachten in Nederland, in het Noord Westelijk gedeelte van Duitsland en in Denemarken met inbegrip van Helgoland en de Friese eilanden hebben gecapituleerd.” Zo hoorden de luisteraars van Herrijzend Nederland op 4 mei om 20.50u dat Nederland was bevrijd.
De radio was een belangrijke nieuwsbron in het verloop van de oorlog. Vanaf de landing van de Geallieerden in Normandië tot aan de Duitse capitulatie was er dagelijks nieuws over de ontwikkelingen. Hoe werd de bevrijding van Nederland verslagen op de radio?
Na de bevrijding van Antwerpen meldde premier Gerbrandy op 4 september 1944 op Radio Oranje dat “de Engelse troepen de Nederlandse grens overschreden hebben”. In de oorspronkelijke tekst stond “Engelse troepen naderen de Nederlandse grens”, Gerbrandy had de regels zelf aangepast. Het bericht werd vervolgens door de BBC overgenomen. De Nederlandse ANP-oorlogsverslaggever Robert Kiek deed er schepje bovenop door te melden “de bevrijding is geen kwestie van dagen, maar van uren”. De enthousiaste bevrijdingsroes die door de radio-uitzendingen uitbrak werd bekend als Dolle Dinsdag. De Engelsen bleken niet te komen en de bevrijding liet nog op zich wachten.
Herrijzend Nederland
Maastricht was op 14 september de eerste Nederlandse stad die bevrijd werd. Al snel volgde Eindhoven op 17 september. Kiek deed op 19 september verslag uit Eindhoven op Radio Oranje. In de uitzending sprak hij een lid van een verzetsgroep én een 13-jarige jongen die over het bevrijdingsfeest vertelde. In zijn scouting uniform had de jongen op een auto mee gereden door de stad. De bevrijding kwam zo ook voor luisteraars in bezet gebied steeds dichterbij.
“Hier is Herrijzend Nederland, de zender op vrije vaderlandse grond, op golflengte 420 meter met een proefuitzending voor alle Nederlanders in bevrijd of nog bezet gebied”, klonk het op maandag 2 oktober 1944.
Enkele weken later bracht Karel Nort vanuit Tilburg een bevrijdingsverslag op 4 november 1944. Acht dagen na de bevrijding organiseerde de stad een feestelijke bevrijdingsoptocht. Herrijzend Nederland zond dagelijks 10,5 uur uit, op zondag zelfs 14 uur.
Zo’n 80 fragmenten of uitzendingen tot aan de bevrijding zijn bij Beeld en Geluid bewaard. De collectie bestaat uit toespraken van ministers, de toespraken van directeur Henk van den Broek (alias de Rotterdammer) of Joop Landré (alias de Fox) en diverse oorlogsverslagen. Daarnaast zijn er uitzendingen van de BBC en Radio Oranje, die vaak opnieuw werden uitgezonden via Herrijzend Nederland.
De opmars van de Geallieerden in Nederland was in het najaar van 1944 gestopt bij de grote rivieren. Zuid-Nederland was bevrijd, in het voorjaar van 1945 begon de bevrijding van de rest van Nederland. “Tuesday March the 13th 1945 will become a historic day in the history of the Dutch people”, klonk het op de BBC toen koningin Wilhelmina in Zeeuws-Vlaanderen voet op Nederlandse bodem zette. Terwijl de steden in het oosten in rap tempo bevrijd werden, op 1 april Enschede, 3 april Hengelo op 10 april Deventer en 13 april Arnhem, bleef het westen van het land echter nog bezet. Duidelijk was ook de nijpende voedselsituatie. Zondagavond 15 april zond Herrijzend Nederland daarom een eerste noodroep uit. “Zij kunnen niet wachten”, meldde de rubriek ‘Nederland herrijst’ in een lange toespraak. In de opeenvolgende dagen werd de noodkreet opnieuw geuit.
In zijn boek ‘Hier Radio Oranje’ uit 1946 beschrijft Henk van den Broek hoe volgens hem de uitzendingen ertoe bijdroegen dat er op 24 april overeenstemming werd bereikt tussen de Duitsers en de Geallieerden om voedselpakketten af te werpen boven bezet gebied.
Nationale zender
De vraag blijft hoeveel mensen de uitzendingen van Radio Oranje of Herrijzend Nederland konden horen. De bevolking had in mei 1943 de radio moeten inleveren. Natuurlijk luisterden er mensen stiekem. Zij hadden hun radio verstopt en namen daarmee een groot risico. Herrijzend Nederland groeide de eerste maanden uit tot zo’n 120 medewerkers. De autoriteiten hechtten veel belang aan uitzendingen. Vooral voor de verzetskranten was de radio een belangrijke nieuwsbron. Ze meldden bij vrijwel ieder bericht de zender van herkomst.
Lange tijd waren er nog uitzendingen op de Hilversumse genazificeerde Nationale Omroep. Toen vanaf 15 april de zender een aantal dagen stil was, verschoof radio Herrijzend Nederland op 18 april naar de Hilversumse golflengte van 415 meter. De zendtijd werd nog eens verder uitgebreid tot 15 uur per dag. Er waren 13 dagelijkse nieuwsbulletins. Herrijzend Nederland was vanaf dat moment de nationale zender geworden. Na alle oorlogsverslagen, het inspreken van moed en brengen van hoop voor de bevolking in bezet gebied, was het bericht van de capitulatie op 4 mei geen verrassing. Het was de finale van een lange reeks bevrijdingsuitzendingen.
Op in.beeldengeluid.nl zijn uitzendingen van Herrijzend Nederland en Radio Oranje terug te luisteren.
