Op 22 oktober 1963 werden de eerste Edisons uitgereikt tijdens een daarvoor in het leven geroepen Grand Gala du Disque. De Amerikaanse Grammy Awards waren het voorbeeld.
Schrijver/cabaretier Dimitri Frenkel Frank kwam met de suggestie voor de naam van de prijzen (ontleend aan de uitvinder van de fonograaf, Thomas Edison) en
ook met het idee er een Grand Gala aan te verbinden. De Edison was een bronzen beeldje, gemaakt door beeldhouwer Pieter d’Hont. Het woog aanvankelijk maar liefst 7,5 kilo. Later werd het beeldje handzamer, tot geruststelling van de gelauwerde artiesten.
Het Amsterdamse Concertgebouw was gastheer van de eerste editie, actrice Caro van Eijk presenteerde. Behalve presenteertalent was ook uithoudingsvermogen een vereiste; dit eerste gala duurde maar liefst 7,5 uur. Het werd ook om andere reden een ongelukkige start. Een Deense zangeres was haar pianist vergeten mee te nemen. Hij verscheen althans niet op het toneel. Frank Sinatra en Leonard Bernstein (West Side Story) bleven aan gene zijde van de oceaan. Hun Edisons gingen in een postpakket.
Sonneveld
Een jaar later verhuisde het Grand Gala naar het Kurhaus in Scheveningen. Wim Sonneveld nam het roer over. Hij was dit jaar actief als Professor Henry Higgins in de musical My Fair Lady, een Amerikaanse productie die hij hoogstpersoonlijk naar Nederland had gehaald. Ook deze editie verliep niet vlekkeloos. Catherina Valente en Charles Aznavour traden op, maar kregen tot hun verbijstering geen Edisons, terwijl hen dat wel was voorgespiegeld, beweerden de twee sterren stellig. Slaande deuren in Scheveningen. In 1962, derde editie, verscheen Willem Duys. Hij deed de productie. Wim Sonneveld mocht op herhaling. Om promotionele redenen verscheen er bij deze gelegenheid een speciale premieplaat, met daarop onder meer een gesprek tussen Wim Sonneveld en Godfried Bomans. Dit duo zou een jaar later de show gaan stelen.
Grand Gala du disque 1963
De hoofdrolspelers:
– Willem Duys, presentatie en productie. Presenteerde vanaf 1962 het radioprogramma Muziekmozaiek en begon een kleine maand na dit Gala met zijn succesvolle tv-show Voor de vuist weg.
– Godfried Bomans, prijsuitreiking. Schrijver van bestsellers. Populaire tv-persoonlijkheid.
– Wim Sonneveld. Ontvanger van een Edison, categorie Cabaret. Nog twee maanden te gaan naar de première van zijn oneman- show Een avond met Wim Sonneveld.
– Het trappetje. De winnaars van Edisons moesten op weg naar de uitreiking een trappetje af en daarna over een verhoging stappen. Een opkomst, kortom, met een hoog struikelrisico, dat onbedoelde spanning en humor bracht in de show.
Willem Duys had naar eigen zeggen Bomans gevraagd om “op alleszins passende en waardige wijze de Edisons te overhandigen”. Terwijl hij ongetwijfeld wist dat hij de vloer gaf aan de man die, eenmaal op een podium, ontregeling veroorzaakte en zijpaden bewandelde. Het was dus geen verrassing dat Bomans zich bij de uitreiking niet te veel aan juryrapporten stoorde. Door om te beginnen koddig over de verhoging van het podiumtrappetje te springen, zette Bomans de toon. Het was bovendien al na middernacht toen Bomans eindelijk aan de beurt was, hetgeen geruchten voedde over drankgebruik. Nou had Marlène Dietrich hem voorafgaand aan de show, bij wijze van uitzonderlijke gunst, toegelaten tot haar kleedkamer, alwaar ze gezamenlijk aan de champagne gingen. Schrijver Jeroen Brouwers, in zijn monografie Over Godfried Bomans: “Hij was volgens de een zo dronken als een meeuw, volgens de ander (Willem Duys) in het geheel niet dronken.” Als het over Bomans ging schipperde Brouwers tussen bewondering en ergernis. Hij vond dat Bomans zijn schrijverschap verwaarloosde. En dat Bomans “erg ver in de maalstroom der onbeduidendheid is meegesleurd”.
Verkeerd
Terug naar het Kurhaus. In de voor Bomans zo typische, gebogen pose las hij teksten voor van de jury, onderbroken door zijn eigen grappen, waardoor vooral Marlene Dietrich erbij stond alsof ze op het verkeerde perron op de tram stond te wachten. De grap “Had mijn vrouw maar één zo’n been!” was toen al gemaakt. Peter Schilperoort, leider van de Dutch Swing College Band, bekende de neiging te hebben de Edison niet aan te nemen, omdat hij naar zijn mening voor de verkeerde categorie werd beloond, namelijk ‘instrumentaal’ in plaats van ‘jazz’. Bomans negeerde de jury en gaf hem gelijk, waardoor Schilperoort definitief afzag van de prijs en Bomans het beeldje in zijn binnenzak schoof.
Frater Venantius en Françoise Hardy
Het juryrapport voor Wim Sonneveld sloeg Bomans over (“tijdgebrek”). Hij prees de cabaretier in zijn eigen bewoordingen en stelde vast dat Sonneveld weet “hoe ver hij te ver kan gaan”. Hij wist intussen dat er op ditzelfde moment al een storm van verontwaardiging over Zuid-Nederland trok vanwege het optreden van Wim Sonneveld, eerder die avond, met de primeur van “Frater Venantius uit Schin op Geul”. Bomans nam Sonneveld dus in bescherming. Het bleef nog lang onrustig in het zuiden.
Ook Françoise Hardy (Tous les garçons et les filles) dacht na de afdaling van het trappetje het ergste wel achter de rug te hebben. Nadat Bomans de 19-jarige zangeres quasi verlegen had verwelkomd, zei hij, in het Nederlands: “Mijn vader zei altijd: je mag er wel naar kijken.” De uitbundige lach van het publiek ging langs de Franse zangeres heen. Eenmaal met een Edison in haar hand was ze echter niet te beroerd om de door Bomans afgedwongen kus te geven.
Geschiedenis
Het was, kortom, een memorabele avond. Al was er ook een kans gemist. Willem Duys had The Beatles voor 1500 gulden kunnen boeken voor een optreden, maar zag het niet zitten na een paar nummers te hebben beluisterd. De Zweedse beatband The Spotnicks kreeg de voorkeur. Driekwart jaar later brak het publiek in de Veilinghal van Blokker de tent af bij het eerste optreden van The Beatles in Nederland.
Nog tot 1974 werden de Edisons tijdens Grand Gala’s uitgereikt. Daarna zwierf het Edison-evenement zonder Gala door televisieland. In 1993 herleefde het Gala onder de naam Grand Gala du Disc. De ‘c’ symboliseerde de vernieuwing, ten koste van de ‘que’. De linguïstische ingreep bleek geen adequaat pepmiddel. Na 1995 werd het Gala geschiedenis.
Foto’s: Eric Koch/Anefo, Nationaal Archief
